یكی دیگر از اثرات «مسأله ی شرور» بدبینی فلسفی است. فلاسفه ی بدبین معمولاً از میان ماتریالیستها برمی خیزند. یك نوع رابطه و تلازم میان ماتریالیسم و بدبینی فلسفی وجود دارد كه قابل انكار نیست. چرا؟ روشن است: ماتریالیسم از حلّ مشكل «شرور» ناتوان است.

طبق بینش فلسفه ی الهی، وجود، مساوی با خیر است، و شر، امر اضافی و نسبی است و زیر هر پرده ی شر، خیری نهفته است؛ ولی بر طبق بینش مادی چنین چیزی وجود ندارد.

بدبینی نسبت به جهان، رنج آور است. بسی دردناك است كه آدمی جهان را فاقد احساس و ادراك و هدف بداند. انسانی كه خود را فرزند كوچكی از جهان می داند و برای خودش هدف قائل است وقتی چنین بیندیشد كه جهانی كه مرا و فكر مرا بوجود آورده است و هدف داشتن را به من یاد داده است، خودش هدف ندارد، سخت به خود می لرزد. كسی كه فكر می كند در جهان عدالت نیست، در طبیعت تبعیض و ظلم وجود دارد، اگر همه ی نعمتهای دنیا را به او بدهند بدبین و ناخشنود خواهد ماند.

كوششهای چنین كسی از برای سعادت خود و نیكبختی نوع بشر با هیچ گونه دلگرمی و امیدی همراه نیست. وقتی پایه ی هستی بر ستمگری باشد، دیگر عدالتخواهی انسان بی معنی است. وقتی اصل جهان، بی هدف است، هدف داشتن ما همچون نقش بر آب، چیزی احمقانه است.

اینكه صاحبان ایمان، از بهترین آرامش و آسایش روانی برخوردارند از آن جهت است كه جهان را حكیم و علیم و هدفدار می دانند نه گیج ومنگ و ابله و بی هدف، آن را عادل و طرفدار حق و اهل حق می دانند نه ستمگر و طرفدار ستم و یا بی تفاوت. یكتاپرستان، در مورد بدیها و شرور، معتقدند كه هیچ چیزی حساب نكرده نیست؛ بدیها یا كیفری هستند عادلانه یا ابتلائی هستند هدفدار و پاداش آور.

اما اشخاص بی ایمان چه می كنند؟ آنان به چه چیز دل خوش می دارند؟ آنان به خودكشی متوسل می شوند و به گفته ی یكی از آنان «مرگ را با شهامت در آغوش می كشند» .

سازمان بهداشت جهانی، آماری منتشر كرده و اعلام كرده كه آمار خودكشی مخصوصاً در میان روشنفكران بالا می رود. بر حسب گزارش این سازمان، در هشت كشور اروپایی، خودكشی خیلی زیاد شده است. یكی از آن هشت كشور سویس است كه ما آن كشور را نمونه ی خوشبختی می انگاریم. در این گزارش آمده است كه خودكشی، سومین عامل مرگ و میر است، یعنی بیش از سرطان تلفات می دهد و متأسفانه در میان طبقه ی تحصیلكرده بیش از طبقه ی بیسواد واقع می شود.

نیز در همین گزارش آمده است كه در كشورهای در حال توسعه كه در حال از دست دادن ایمان اند، خودكشی زیادتر است. در آلمان غربی هر سال 12000 نفر به وسیله ی خودكشی می میرند و 60000 نفر خودكشی می كنند و نجات داده می شوند.

این است زندگی كسانی كه ایمان خویش را به خدای دانا «ربّ العالمین» از دست داده اند. برای خودكشی، عوامل متعدّدی ذكر شده است: جلب توجه، شكست در عشق، شكست در رقابتهای اجتماعی و اقتصادی، فقر، اعتیاد، خفقان، پوچ پنداری زندگی و هستی. ولی علت العلل، یك چیز است: بی ایمانی.

ویلیام جیمز در فصل اول كتاب خود كه به نام «دین و روان» ترجمه شده، درباره ی یك نویسنده ی مادّی به نام «مارك اورل» و هم درباره ی نیچه و شوپنهاور می گوید:

نیچه، كه ویلیام جیمز از او به عنوان یك بدبین نام می برد فلسفه ی معروفی دارد مبنی بر «اصالت نیرومندی» ؛ می گوید:

نیچه با چنین افكار و اندیشه هایی طبعاً جهان را بر خویشتن بصورت یك زندان ساخته بود. در اواخر عمر ثمره ی این اندیشه ها عائدش شد. در نامه ای كه اواخر عمر به خواهرش نوشته می نویسد:

شوپنهاور كه ویلیام جیمز از او نیز یاد كرده است، معتقد است:

در جهان اسلام نیز احیاناً كسانی بوده و هستند كه جهان را تاریك می بینند و همواره چهره ای گرفته و عبوس و خشمگین در برابر جریانات آفرینش نشان می دهند و به قول ویلیام جیمز گفته هاشان نوعی دندان غروچه است. «ابو العلاء معرّی» فیلسوف و شاعر معروف عرب و همچنین خیّام شاعر از این گروه اند. اینكه می گویم «خیّام شاعر» از آن جهت است كه محقّقین باور ندارند كه اشعار معروف بدبینانه، از خیّام فیلسوف و ریاضیدان باشد. آنچه برای خیّام شاعر موجب حیرت و رنج و ناله است برای «خیّام فیلسوف» حل شده است [4].

در عصر ما به تقلید از اروپائیان، و به علل دیگر كه اكنون جای ذكرش نیست، نویسندگانی بدبین پیدا شده اند كه زهرهایی از این راه به جان جوانان می ریزند و آنان را بی علاقه به زندگی و احیاناً وادار به خودكشی می كنند و از طرف عوامل مرئی و نامرئی مورد تشویق قرار می گیرند و روزبروز بر عددشان افزوده می گردد. صادق هدایت از این گروه است. نوشته های وی به قول ویلیام جیمز حالت همان خوكی را می نمایاند كه زیر تیغ، ناله سر می دهد و یا موشی كه در حالی كه مشغول جان دادن است جیرجیر می كند.

نقطه ی مقابل امثال نیچه و شوپنهاور و ابو العلاء و خیّام، فلاسفه و حكمای خوشبین اند. الهیّون عموماً یا اكثر، از این گروه اند. مولوی، آن عارف بزرگ، سخنگوی این گروه است. در سراسر گفته های او عشق و شور و حال دیده می شود.

انسان از نظر این عارف بزرگ كانون خوشی و لذّت و سعادت است اما به شرط آن كه بخواهد از این كانون رایگان بهره برداری كند. هیچ غمی در جهان نیست كه قابل تبدیل به سرور و بهجت نباشد. او انسانهایی را كه لذّت را منحصراً از می یا جماع یا سماع می خواهند مورد تحقیر قرار می دهد؛ انسان را مخاطب ساخته می گوید:

و هم او است كه می گوید:

سعدی و حافظ و سایر شاعران عرفان مسلك نیز همین راه را پیموده اند. بعضی كلمات دو پهلو در كلمات حافظ و دیگران پیدا می شود، اما كسانی كه با زبان اینها آشنا باشند می دانند كه در مكتب آنان جز خوبی دیده نمی شود.

مربوط به عرفان و تصوف نیست؛ بطور كلّی خاصیت ایمان این است. بی ایمانی نوعی كمبود است كه به نوبه ی خود، عدم تعادل ایجاد می كند، و عدم تعادل، رنج بوجود می آورد. در ایمان، خاصیت تغییر و تبدیل وجود دارد، غم و رنج را تبدیل به لذّت و سرور می كند.

تربیت شدگان اسلام، در هنگام رویدادها و مصیبتها به این حقیقت توجه می كنند كه: «ما مملوك خداییم و بازگشت ما نیز به سوی اوست» [5].

برای نشان دادن یك نمونه ی خارجی از این تربیت یافتگان، داستانی از یك زن و مرد مسلمان از صحابه ی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می آوریم:

آری این است تأثیر ایمان و مذهب در تصفیه ی سختیها و مشقّتها بلكه در تبدیل آنها به خوشی و لذّت و سعادت.

ویلیام جیمز در كتابی كه قبلا نام بردیم بحثی درباره ی فرق مذهب و اخلاق محض (اخلاق منهای مذهب) می كند؛ می گوید:

---