1. كافی، صفحه ی 636:

عن معاویة بن وهب قال قلت له: كیف ینبغی لنا ان نصنع فیما بیننا و بین قومنا و بین خلطائنا من الناس ممن لیسوا علی امرنا؟ قال: تنظرون الی ائمتكم الذین تقتدون بهم فتصنعون ما یصنعون. فواللّه انهم لیعودون مرضاهم و یشهدون جنائزهم و یقیمون الشهادة لهم و علیهم و یؤدون الامانة الیهم.

ایضاً كافی، جلد 2، صفحه ی 635؛ ایضاً وسائل، جلد 2، صفحه ی 203:

عن ابی عبداللّه علیه السلام یقول: علیكم بالورع و الاجتهاد و اشهدوا الجنائز و عودوا المرضی و احضروا مع قومكم مساجدكم و احبوا للناس ما تحبون لانفسكم. اما یستحیی الرجل منكم ان یعرف جاره حقه و لایعرف حق جاره؟ ایضاً كافی، صفحه ی 636 و وسائل، جلد 2، صفحه ی 203:

عن ابی اسامة زید الشحام قال: قال لی ابوعبداللّه علیه السلام: اقرأ علی من تری انه یطیعنی منهم و یأخذ بقولی السلام و اوصیكم بتقوی اللّه عزوجل و الورع فی دینكم و الاجتهاد للّه و صدق الحدیث و اداء الامانة و طول السجود و حسن الجوار، فبهذا جاء محمد صلی الله علیه و آله، أدّوا الامانة الی من ائتمنكم علیها بَرّاً او فاجراً فانرسول اللّه كان یأمر بأداء الخیط و المخیط. صلوا عشائركم و اشهدوا جنائزهم و عودوا مرضاهم و أدوا حقوقهم فان الرجل منكم اذا ورع فی دینه و صدق الحدیث و أدّی الامانة و حسن خلقه مع الناس قیل هذا جعفری فیسرّنی ذلك. . .

2. قرآن كریم، آل عمران، آیه ی 103:

واعتصموا بحبل اللّه جمیعاً و لاتفرقوا.

سوره ی شوری، آیه ی 13:

اقیموا الدین و لاتتفرقوا فیه كبر علی المشركین ما تدعوهم الیه.

آل عمران، 105:

و لاتكونوا كالذین تفرّقوا و اختلفوا من بعد ماجاء هم البینات واولئك لهم عذاب عظیم.

3. باید صحیفه ی سجادیه چاپ شود. یك صفحه در اول به عنوان اهداء باشد به این [عبارت ] : اخوكم الشیعی الامامی یهدی الیكم ما دعا به الامام علی بن الحسین علیه السلام و ناجی به ربه. یا: اهداء الی الاخ. . .

من اخیه الایرانی الشیعی الامامی كتاب مشتمل علی. . . [1] 4. در نهج البلاغه، خطبه ی 1، درباره ی حج [2]فرموده است:

جعله سبحانه و تعالی للاسلام علماً، و این پرچم اسلام است كه همه باید زیر این پرچم جمع شویم. ایضاً آن حضرت فرمود: الحج تقویة للدین (نهج البلاغه، حكمت 252) . و برای اینكه مردمی در زیر یك پرچم جمع بشوند، در درجه ی اول لازم است تفاهمی میان آنها باشد. ما در حج لباسهای رنگارنگ و متفاوت را می كَنیم، یكرنگ و یك زبان و یك كاره می شویم و آیا ممكن است كه در صورت تشتت عقیده و فكر و سوء ظن به یكدیگر، ما فایده ای از این برنامه ببریم؟ مصداق ایها الناس المجتمعة ابدانهم المختلفة اهواؤهم [3]خواهیم شد.

5. چند مطلب:

الف. مسلمین با نهایت تأسف تفرق مذهبی پیدا كرده اند. معنی تفرق مذهبی این است كه هر دسته ای می گویند حقیقت اسلام همان است كه در نزد ماست.

ولی یك مطلب هست و آن اینكه اسلام وحدت مسلمین را خواسته است. اكنون باید ببینیم كه این وحدت مستلزم این است كه همه ی مسلمین از یك مذهب پیروی كنند و فرقه فرقه شدن آنها مانع وحدت آنهاست، یا آن چیزی كه مانع وحدت است بیشتر سوء تفاهماتی است كه با یكدیگر دارند؟ به عقیده ی ما دومی است، برای اینكه معبود همه یكی است، قبله ی همه یكی است، ماه رمضان و روزه ی همه یكی است، كتاب آسمانی همه یكی است، همه یك جور نماز می خوانیم، یك جور زكات می دهیم، اختلافات در فروع است و عمده این است كه دارای یك فرهنگ و تاریخ و تمدن اند [4]. اما وقتی كه این یكی او را مشرك بخواند و دیگری آن را انجس من الكلاب الممطوره بداند، شیعه سنی را ناصبی بداند و سنی شیعه را مجوسی، بدیهی است كه وحدتی حاصل نمی شود.

در حال حاضر استعمار دو كار اساسی كرده است برای اینكه این احساس زنده نشود: یكی تجزیه و قطعه قطعه كردن فرهنگ و تمدن اسلامی از راه تقویت ناسیونالیسم و نژادپرستی و قومیتها، آنچنان كه می بینیم سخن از فرهنگ عرب و ایران و ترك و هند و غیره است و حال آنكه آنچه در طول هزار و سیصد سال وجود داشته یك فرهنگ بیشتر نیست و آن فرهنگ اسلامی است. دیگر استخوان لای زخمهایی است كه اغلب در مرز كشورهای اسلامی گذاشته اند از قبیل شطالعرب و جزیره ی تبت و پشتونستان و غیره. سومی هم وجود دارد وآن استخدام عامل برای تألیف و نشر كتب در ایجاد اختلاف، مثل الخطوط العریضه و كتاب سید روضاتی.

ب. اسلام، هم به طور كلی خواستار وحدت مسلمین است و هم اینكه یكی از منظورهای حج وحدت اسلامی است. اما قسمت اول به حكم آیات: و اعتصموا بحبل اللّه. . . و لاتكونوا كالذین تفرقوا. . . و لاتنازعوا فتفشلوا. . . یا ایها الذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا. . . اما قسمت دوم به حكم اینكه امیر فرمود: و جعله للاسلام علماً حج پرچمی است كه همه ی مسلمانان را می خواهد در زیر سایه ی خود یكجا جمع كند. ایضاً مولی فرمود: والحج تقویة(یاتقربة) للدینفلسفه ی حج تقویت دین است از راه اینكه مسلمانان چهره های یكدیگر را می بینند و تشویق می شوند، تعلیمات دین را در آنجا فرا می گیرند، و از راه اینكه پیوند آنها با یكدیگر محكمتر می شود.

ج. اقدامات حسن تفاهم را در دو قسمت باید انجام داد: اول در این ناحیه كه اقداماتی بشود كه سوء تفاهماتی كه دیگران درباره ی ما ایرانیان و شیعه پیدا كرده اند از بین بروند. این از این طریق نمی شود كه مثلاً ما به این ترتیب عمل كنیم كه ایهاالناس! تنها تابع پیغمبر، ما هستیم زیرا پیغمبر خلیفه معین كرده است و ما تابع واقعی پیغمبر و خلیفه ی منصوب او هستیم. این گونه كارها چون مستلزم تحقیر و تخطئه ی طرف است، هر اندازه مستدل باشد تجربه نشان داده كه اثر نمی بخشد. طریق دیگر این است كه محاسن شیعه معرفی شود؛ فقه شیعه، تفاسیر شیعه، كتب اخلاقی شیعه، كتب دعای شیعه، مدارس و مجامع شیعه، شخصیتهای شیعه معرفی شود، همان طوری كه عملاً دیدیم كتاب مختصر النافع محقق حلّی چقدر اثر خوب بخشید.

قسمت دوم این است كه خود ما از نزدیك آنها را مطالعه كنیم.

آیا آنها واقعاً ناصبی هستند؟ آیا آنها از روی دروغ و دشمنی و برای ابطال حج مدعی رؤیت هلال می شوند؟ چرا این جور فكر كنیم؟ 7. یكی از آثار اجتماع كه احساس وحدت و در نتیجه احساس قدرت و شوكت می شود، پیدایش حس استقلال طلبی است. حج خود الهام بخش مبارزات ضد استعماری است، همچنان كه اندونزی ها از حج الهام گرفتند.

8. سه چیز است كه در درجه ی اول می تواند مسلمین را به هم مرتبط كند: قرآن، رسول اكرم و سنت و سیرت آن حضرت، كعبه و حج. گلادستون گفت: مادام القرآن یتلی و محمد یذكر. . .

9. كارهایی كه باید بشود:

الف. ترك مجادله و مباحثه های مذهبی در حج: فلا رفث و لا فسوق و لا جدال فی الحج. ب. پخش كتابهای مفید ج. پیدا كردن موارد سوء ظن ها از قبیل مجوسیت ایرانیها و اثبات خلاف آن (یادداشتهای كعبه) د. ترویج زبانهای اسلامی، حتی از طرف ما زبان فارسی، نشر آثار عمیق اسلامی هـ. مسئله ی اصرار به بوسیدن ضریح و حجر الاسود 10. نهج البلاغه، خطبه ی 1: جعله سبحانه و تعالی للاسلام علماً.

وسائل، جلد 2، صفحه ی 139 (یادداشتهای كعبه) :

لان اللّه قد نصبه لكم علماً و كذلك نصبنی علماً. . .

1. اخذ احادیث 2. جواز نماز جماعت با اهل تسنن 3. كتابهایی كه باید پخش شود: صحیفه، اصل الشیعه، مختصر النافع 4. احتیاج بیشتر در. . . به وحدت 5. مشكل بوسیدن ضریح و حجر الاسود 6. عبداللّه بن سبا 7. منشأ تشیع ایرانیها 8. كارت چاپ كردن و مبادله كردن- پشت كارت به زبان عربی باشد.

---