1. راغب می گوید:

الولاء و التوالی ان یحصل شیئان فصاعدا حصولاً لیس بینهما ما لیس منهما و یستعار ذلك للقرب من حیث المكان و من حیث النسبة و من حیث الدین و من حیث الصداقة و النصرة و الاعتقاد. و الوِلایة النصرة و الوَلایة تولّی الامر، و قیل الوِلایة و الوَلایة واحد نحو الدِلالة و الدَلالة و حقیقته تولی الامر. و الولی و المولی یستعملان فی ذلك. كل واحد منهما یقال فی معنی الفاعل ای الموالِی و فی معنی المفعول ای الموالَی یقول للمؤمن هو ولی اللّه (و لم یرد مولاه) و قد یقال اللّه تعالی ولی المؤمنین و مولاهم. فمن الاول: اللّه ولی الذین امنوا. . . ذلك بان اللّه مولی الذین امنوا. . . و من الثانی: قل یا ایها الذین هادوا ان زعمتم انكم اولیاء للّه. . . و ان تظاهرا علیه فان اللّه هو مولاه.

راغب در اواخر سخنش می گوید: و المولی یقال للمعتِق و المعتَق. . .

مولوی ناظر به معنی اخیر است در ذیل داستان قاضی و زن جوحی كه قاضی در صندوق بود و به التماس قاضی، حمالْ نایب قاضی را اطلاع داد و آمد صندوق را خرید، كه می گوید: تا آنجا كه می گوید: مولوی در این اشعار حدیث «من كنت مولاه. . . » [را] از این زاویه دیده كه معتِق و آزادی بخش است.

ما علی را مولی خطاب می كنیم. البته معنی شایع مولی این است كه برای او مقام ولایت كبری قائلیم و او را متصرف در جان خود می دانیم، و مولوی از زاویه ی آزادی بخشی نگریسته است.

این آزادی بخشی كه در پیامبران و امامان هست از دو راه است.

یكی از طریق اینكه آزادی اجتماعی به آنها داده است. در كتاب تنبیه الامة مرحوم آیت اللّه نائینی (صفحه ی 18) می گوید:

با اینكه بنی اسرائیل مانند قبطیان فرعون را پرستش نمی كردند و فقط فرعون آنها را مسخّر فرمان خود كرده بود، موسی می فرماید: و تلك نعمة تمنها علیّ ان عبدت بنی اسرائیل. و از لسان خود فرعون نقل می فرماید: و قومهما لنا عابدون.

پیغمبر اكرم در روایت متواتر بین الامة فرمود:

اذا بلغ بنو العاص ثلاثین اتخذوا دین اللّه دولاً و عباد اللّه خولاً [1] در نهج البلاغه، خطبه ی قاصعه درباره ی بنی اسرائیل می فرماید:

اتخذتهم الفراعنة عبیداً فساموهم سوء العذاب و جرّعوهم المرار، فلم تبرح الحال بهم فی ذل الهلكة و قهر الغلبة، لایجدون حیلة فی امتناع و لا سبیلاً الی دفاع.

ایضاً همان خطبه درباره ی اعراب:

كانت الاكاسرة و القیاصرة ارباباً لهم یحتازونهم عن ریف الآفاق و بحر العراق و خضرة الدنیا الی منابت الشیح.

ایضاً نهج البلاغه، خطبه ی 91:

وایم اللّه لتجدن بنی امیة لكم ارباب سوء بعدی.

ایضاً قرآن، آیه یاتخذوا احبارهم و رهبانهم ارباباً من دون اللّه. ایضاً: یعبدوننی لایشركون بی شیئاً. تمام اینها ناظر به آزادی اجتماعی است.

---