1. عطف به ورقه های یادداشت امر به معروف، نمره ی 8 و 42- 45:

امروز كلمه ی مصلح و اصلاحات در میان ما شایع است. مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی یك فرد مصلح است. مصلح شأن و اهمیت بیشتری از عالم، مجتهد، فیلسوف، منجم، ریاضیدان و غیره دارد، زیرا مصلح آن است كه جامعه ی خود را در جهت خیر و صلاح دگرگون می كند.

این كلمه به همین مفهوم در اصطلاحات اصیل اسلامی آمده است. اولاً در خود قرآن «ان ارید الاّ الاصلاح ما استطعت و ما توفیقی الاّ باللّه علیه توكلت و الیه انیب» آمده است.

ثانیاً در نهج البلاغه: اللّهم انك تعلم انه لم یكن ما كان منا. . . امام حسین فرمود: . . . و انما خرجت لطلب الاصلاح. . . در حدیث نبوی آمده است: بدأ الاسلام غریباً. . . [1] در اینكه اجتماعات نیازمند به مصلحین هستند بیش از آنكه به هر طبقه ی دیگر نیازمند باشند، سخنی نیست. مصلحین نعمتهای بزرگ خدا بر اجتماعند. تقدم اجتماع و تأخر آن بستگی كامل دارد به چنین مصلحینی كه درد و دوای اجتماع را درك كنند و برای انجام و اجرای مداوای اجتماع خود قیام كنند.

بحث امشب من در اطراف حدیثی است از امیرالمؤمنین درباره ی شرایط مصلح.

نهج البلاغه، كلمات قصار، حكمت 110:

لایقیم امر اللّه سبحانه الاّ من لایصانع و لایضارع و لایتبع المطامع.

مصانعه یعنی سازشكاری. سازشكاری (و معامله گری روی اصول و حقایق و ملاحظه كاری به نام مصلحت كه از آن جمله است رودربایستی، شفاعت پذیری، ملاحظه كاری و تبعیض؛ اینكه رسول خدا حد را برای اكابر قریش هم جاری كرد یعنی عدم مصانعه) سه ریشه می تواند داشته باشد: یكی ترس و دیگر طمعكاری. پس باید اولاً شجاع باشد و ثانیاً تحت تأثیر رشوه، هر نوع رشوه ای قرار نگیرد (پول، مداحی، زن و غیره) ، خلاصه معامله گر نباشد. ریشه ی دیگر مصانعه رودربایستی است، احیاناً برخی عواطف از قبیل رفیق بازی است. برعكس باید «اخیشن فی ذات اللّه» باشد.

باید متوجه بود كه مداهنه و مصانعه كه در قرآن به صورت «مداهنه» آمده است(ودوا لو تدهن فیدهنون)گاهی مستشعر و به روآمده است و گاهی مسكوتٌ عنه و احیاناً غیرمستشعر است.

غالباً طبقاتی كه با هم طبقات اجتماع را می چاپند، چنین مصانعه و سازشی میان آنها حكمفرماست.

گاهی مصانعه در مقابل اجتماع و به صورت بهره برداری از نقطه ی ضعف اجتماع و نه مبارزه با آن [است ] و حتی تابع احساسات عمومی بودن، خود نوعی مصانعه است مثل دست بوسی و غیره و مثل حساسیتهای بی مورد اجتماع در عصری، مثل حساسیت فوق العاده در مسائل تشیع و تسنن- داستان مرحوم میرزا محمد ارباب.

آیه ی قرآن كه می فرماید: یا قوم لقد ابلغتكم رسالة ربی و نصحتلكم ولكن لاتحبون الناصحین، اشعار به این مطلب دارد.

سفیان ثوری می گوید:

اذا رأیتم العالم كثیر الاصدقاء فاعلموا انه مخلّط لأنه ان نطق بالحق ابغضوه.

ابوذر گفت:

لم یترك الامر بالمعروف و النهی عن المنكر لی صدیقاً.

جمله ی مولی: و لاتخالطونی بالمصانعة و لاتكلمونی بما تكلم به الجبابرة [2]نشان می دهد كه میل به تملق شنیدن و حتی میل به القاب و عناوین مطنطن و بالاخره برای این گونه امور حساب باز كردن، نوعی مصانعه است و چنین كسانی توفیق نمی یابند.

جمله ی مولی: القوی عندی ضعیف حتی اخذ الحق منهیعنی اهل مصانعه نیستم. در جریان معاویه و پیشنهادهایی كه به مولی راجع به سازش با معاویه می شد، زیاد كلمه ی مصانعه به چشم می خورد.

جمله ی «لایضارع» یعنی نمونه از قوم فاسد خود نباشد، پاك باشد، مصداق «و غیر تقی یأمر الناس بالتقی - طبیب یداوی الناس و هو علیل» نباشد، مصداق «ارید ان اداوی بكم و انتم دائی» ، الشوكة بالشوكة [نباشد] . رطب خورده منع رطب كی كند؟ من نصب نفسه للناس اماماً فلیبدأ. . . اما «لایتبع المطامع» . الطمع رق مؤبد. یعنی آزادگی و حریت معنوی. امیر علیه السلام درباره حضرت مسیح می فرماید:

و لم تكن له زوجة تفتنه و لا ولد یحزنه و لا مال یلفته و لا طمع یذله.

خلاصه اینكه یك انسان مادی اخلاقی نمی تواند مصلح واقعی باشد و یك نفر مادی فلسفی نمی تواند از نظر اخلاقی صد در صد غیر مادی باشد.

شرایط دیگر: خونسردی در عین حال حساسیت. خونسردی نمونه اش خونسردی علی در مقابل زنی از اهل بصره و مردی از خوارج است كه به او فحش می دهند و او متعرض نمی شود. پس باید پیراهنی از پولاد پوشیده باشد، نازك نارنجی نباشد، اما حساس باشد. نمونه اش داستان سفیان غامدی كه وارد انبار شد: و لو ان امرأً مسلماً مات علی هذا اسفاً. . . دیگر اینكه: او ابیت مبطاناً و حولی بطون غرثی. . . راجع به شرایط مصلح و رهبر، رجوع شود به ورقه های یادداشت رهبری و مدیریت، بحثی مستوفا با استفاده از كتاب دیباچه ای بر رهبری شده است.

رجوع شود به ورقه های یادداشت امر به معروف و نهی از منكر و به ورقه های اصلاح و مصلح.

---