(شب 24 محرم، قزوین)
1. بحث درباره ی مسئولیت هر فرد بود درباره ی روح خود.
2. مقدمتاً یك مطلب را باید بیان كنیم كه دیشب گفتیم
مسئولیت خود دو شعبه دارد: نگهداری و حفظ، و دیگر سازندگی و
تكمیل. اكنون می گوییم كه میان مسئولیت انسان در مورد جسم و بدن
و مسئولیتش در مورد روح و نفس یك تفاوت اساسی در كار است،
كه در جسم نود درصد نگهداری است و در روح نود درصد سازندگی
و آفرینندگی است.
3. تفاوت شخص و شخصیت، خَلق و خُلق
4. مقایسه ی انسان و حیوان و اینكه دنیا رحم جان است و اینكه
انسان خود مصوّر و معمار و طراح و مهندس و بنّای شخصیت خود
جلد هفتم . ج7، ص: 88
است (داستان مرحوم آقاجمال خوانساری) . علیهذا شما در مورد
مهندس و معمار خانه تان چقدر دقیق و حساسید كه یك گوشه ی خانه
ناموزون نباشد، كج نباشد، سست نباشد. عدالت. . . است، تقوا
استحكام و قوّت، حسن خلق جمال و زیبایی، شجاعت قوّت است،
ما شیب شی ء بشی ء احسن من حلم بعلم(عقب بودن روح از جسم یك
مرحله، برخلاف نظر افلاطون) .
5. نقش عقل و دین در ساختمان روح و كمك آنها
6. اخلاق زنده و با نشاط درست مانند بچه ی پر انرژی، برعكس
اخلاق مرده و پرضعف
7. گر در طلب گوهر كانی كانی
ور در پی جستجوی جانی جانی
8. اما عوامل و موجبات:
الف. رابطه ی قوی و مستحكم خُلق و عمل و سازندگی عمل
(عادت و تكرار)
ب. ماده ی شل بودن انسان در ابتدا و استحكام تدریجی آن و
اینكه عادات در ابتدا از تار عنكبوت سست تر و در انجام از زنجیر
محكمتر است و فرق جوان و پیر
ج. مثال درخت مثنوی و شعر سعدی:
درختی كه اكنون گرفته است پای
به نیروی مردی برآید ز جای
ایضاً:
هركه در خردی اش ادب نكنند
در بزرگی فلاح از او برخاست