امروز اصطلاحی است كه ما به بعضی چیزها می گوییم مادیات و به بعضی می گوییم معنویات. اولاً باید بدانیم تعریف صحیح اینها چیست و ثانیاً اهمیت كدامیك از اینها برای بشر بیشتر است، به این معنی كه اگر امر دایر شد میان انتخاب یكی از اینها كدامیك را باید انتخاب كند، ثالثاً رابطه ی میان اینها چیست؟ اما اول؛ مادیات را به سه صفت می توان مشخص كرد:

الف. محسوس و ملموس است، با چشم دیده می شود و با دست قابل لمس است و یا با یكی دیگر از حواس ظاهر قابل درك است. از این قبیل است آب و نان و لباس و مسكن و فرش و خوراكی و عطریات و همسر.

ب. مادیات قابل توزین است، دارنده ی آن شیئی ذی وزن یعنی شیئی كه تحت تأثیر قانون جاذبه ی عمومی است دارد، یا لااقل تعلق دارد به امور محسوس و ذی وزن مثل حق الامتیاز یك شركت یا حق طبع كتاب. حتی هوا و نور هم وزن دارند. ج. خاصیت سوم این است كه مشت پركن است، مقصود این است كه ظرف پذیر است به معنی اینكه ظرف خود را پر می كند، به هر اندازه كه در آن ظرف بریزند آن را پر می كند و بالاخره می رسد به حدی كه ظرف گنجایش نداشته باشد. یك قطره را هم كه به دریا بریزند یا از دریا بردارند، از این نظر تأثیر دارد ولو تأثیرش نامحسوس باشد.

امور معنوی نظیر علم و ایمان و ملكات فاضله ی اخلاقی از قبیل حلم و تواضع و جود و نظربلندی و مهربانی و شجاعت و استقامت، نه محسوس و ملموس اند و نه از صفات و عوارض یك شی ء محسوس و ملموس اند و نه وزن دارند؛ یعنی دارنده ی آنها اگر دریای علم باشد و كوه حلم و دنیای استقامت و چشمه ی محبت، یك گرم بر وزنش از این نظر افزوده نمی شود و نه جای آنها در وجود انسان تنگ می شود.

علی علیه السلام فرمود:

كلّ اناء یتضیّق بما فیه الاّ اناء العلم فانه یتسع.

از جهات تفاوت امور مادی و معنوی یكی این است كه امور مادی با پول یا زور قابل به دست آوردن است. آب و نان و مسكن و لباس و مركب و همسر و امثال اینها را می توان با قدرت یا پول به دست آورد، به خلاف امور معنوی. امور معنوی با پول قابل خرید و فروش نیست و با زور قابل تصاحب و اغتصاب نمی باشند. پول یا زور در تحصیل شرایط امور معنوی دخیل است. بدیهی است كه یك آدم پولدار می تواند كتاب بخرد، حق التعلیم بدهد، فراغت برای درس خواندن داشته باشد نه یك آدم بی پول؛ اگرچه از نظر دیگر، خود پول مانع عالم شدن و مانع آدم شدن است و گفته اند و صحیح هم گفته اند كه علم در فقر است و در غربت، زیرا علم فراغ خاطر و تمركز قوا می خواهد و به قول خلیل بن احمد: لایعطیك بعضه حتی تعطیه كلّك. ولی امور معنوی را باید با همت و اراده و مجاهده كسب كرد و نمی شود با پول خرید، حتی از این نظر با سلامت نیز تفاوت دارد.

سلامت را نمی توان خرید ولی تمام موجبات آن را- نه شرایط آن را- می توان خرید، اما علم مثلاً، شرایطش خریدنی است ولی موجبات اصلی اش اكتسابی است. همچنین است اخلاق عالی، همت، اراده، استقامت، حلم و قدرت تحلیل و هضم خشم (كظم غیظ) ، شخصیت اخلاقی، كرامت نفس، شجاعت، ایمان و امثال اینها.

خلاصه ی مطلب این است كه بعضی سعادتهاست كه با پول قابل خریدن نیست، و این خود مطلب مستقلی است كه قابل بحث است كه آیا در میان عوامل سعادت چه سعادتی است كه با پول قابل خریدن است و كدام آنهاست كه با پول قابل خریدن نیست.

راجع به این مطلب اول باید از قدرت پول بحث كرد و اینكه درباره ی قدرت پول چه چیزها گفته شده است.

پیغمبر اكرم فرمود: اهلك الناس الدرهم البیض و الدینار الصفر. علی علیه السلام فرمود: یا صفرا، یا بیضا، غرّی غیری. در مقامات حریری، مقامه ی دوم (مقامه ی دیناریه) . . . [1]

---