استاد شهید مطهری(ره)، انواع خودآگاهی ها را چنین بر شمرده اند: «1. خودآگاهی فطری: همه انسانها بالذات خود آگاهند، این خودآگاهی به نحو علم حضوری است و اکتسابی و تحصیلی نیست تا انسان در طی زندگی به آن دست پیدا کند. بلکه همه افراد بشر آن را فطرتاً دارا هستند. 2. خودآگاهی فلسفی: این نوع خودآگاهی اختصاص به فلاسفه دارد که می کوشند حقیقت «منِ» خودآگاه را بشناسد. یعنی برای آنها مهم این است که حقیقت «من» چیست و از چه جنس است. 3. خودآگاهی جهانی: یعنی آگاهی به خود، در رابطه با جهان که از کجا آمده ام؟ در کجا هستم و به کجا می روم؟ این همان خودآگاهی است که انسان را تشنه حقیقت و جویای یقین می سازد و در تلاش برای حصول اطمینان و آرامش قرار می دهد، آتش شعله ور شک و تردید را به جانش می افکند و او را از این سو به آن سو می کشاند. 4. خودآگاهی اجتماعی: که دارای اقسامی از قبیل، خودآگاهی طبقاتی، خودآگاهی ملی و خودآگاهی انسانی می باشد که همان بررسی موقعیت خود در اجتماع می باشد. 5. خودآگاهی عرفانی یا عارفانه: خودآگاهی به خود است در رابطه اش با ذات حق. این رابطه از نظر اهل عرفان، از نوع رابطه دو موجود که در عرض یکدیگر قرار گرفته اند- مثل رابطه انسان با افراد اجتماع- نیست. بلکه از نوع رابطه فرع با اصل، مجاز با حقیقت و به اصطلاح خود آنها، از نوع رابطه مقید با مطلق است. 6. خودآگاهی پیامبرانه: این با همه خودآگاهی ها متفاوت است. پیامبر هم خودآگاهی خدایی دارد و هم خلقی، اما نه به این صورت که نیمی از قلب پیامبر به سوی خداست و نیمی به سوی خلق، بلکه عشق اولیای حق به جهان، پرتویی از عشق به حق است. نه در برابر عشق به حق.

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست

عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست [1]

استاد شهید مرتضی مطهری منازل سلوک و رسیدن به شهود عرفانی را چنین توضیح می دهند: «اولین منزل سیر و سلوک، اراده است و اراده عبارت از نوعی شوق و رغبت است که در اثر برهان و یا تعبد و ایمان، در انسان، برای چنگ زدن به دستگیره با استحکام حقیقت، پدید می آید. اراده، میل بازگشت هر فرع به مبدأ و اصل خود است و در انسان مخفی است و شواغل، مانع فعالیت آن است و در اثر یک سلسله تنبهات ظهور می کند و در حقیقت، نوعی بیداری یک شعور خفته است.

منزل دوم: عمل و تمرین و ریاضت است که برای آماده ساختن روح انجام می پذیرد و سه هدف دارد: 1. از بین بردن شواغل و موجبات غفلت. 2. قوای درونی را انتظام می بخشد و آشفتگیهای روحی را از بین می برد و در واقع، نفس اماره را برای نفس مطمئنه رام می سازد. 3. نرم و لطیف ساختن باطن، برای آگاهی از حقایق [2]