بسم اللّه الرحمن الرحیم بحث ما درباره آزادی عقیده بود. در جلسه گذشته بحثی شد درباره این كه چگونه عقیده ای صحیح است آزاد باشد و چگونه عقیده ای صحیح نیست آزاد باشد و آزاد بودن بشر در آن بر خلاف حیثیت شرافتی انسان است. عرض كردیم معتقَدات بشر بر یكی از دو پایه می تواند باشد. گاهی پایه اعتقاد بشر یك تفكر آزاد است، انسان با یك عقل و فكر آزاد از روی تأمل و اندیشه واقعی عقیده ای را برای خود انتخاب می كند. ولی گاهی عقیده ای به بشر تحمیل می شود از هر راهی ولو از راه تقلید آباء و اجداد، و بعد انسان به آن عقیده خو می گیرد و آن عقیده بدون آن كه با قوّه تفكر او كوچكترین ارتباطی داشته باشد در روح او مستقر می گردد. اولین خاصیت و اثر این گونه عقاید این است كه جلو تفكر آزاد انسان را می گیرد و به صورت زنجیری برای عقل و فكر انسان در می آید. این گونه عقاید عبارت است از یك سلسله زنجیرهای اعتیادی و عرفی و تقلیدی كه به دست و پای فكر و روح انسان بسته می شود، و همان طور كه یك آدمِ به زنجیر كشیده و به غل بسته شده خودش قادر نیست آن زنجیر را از دست و پای خود باز كند، شخص دیگری لازم است تا با وسایلی كه در اختیار دارد آن را از دست و پا و گردن او باز كند، ملتهایی هم كه نه از روی تفكر بلكه از روی یك نوع عادت، تقلید، تلقین و. . . عقایدی را پذیرفته اند چون فكر آنها را به زنجیر كشیده است نیروی دیگری لازم است كه این زنجیرها را پاره كند؛ عرض نمی كنم كه یك زنجیر دیگری به دست و پای او بنهد، و عرض نمی كنم كه یك فكر و عقیده ای حتی یك عقیده ی مبتنی بر فكری را به او تحمیل كند، بلكه می گویم كه او را از این زنجیرها آزاد كند تا بتواند خودش آزادانه فكر كند و عقیده ای را بر مبنای تفكر انتخاب كند. این از بزرگترین خدمتهایی است كه یك فرد می تواند به بشر بكند.