علما راجع به علل پیدایش و گسترش تمدن اسلامی خیلی بحث كرده و دو علت اساسی برایش ذكر نموده اند: اولین علت، تشویق بی حدی است كه اسلام به تفكر و تعلیم و تعلّم كرده است و این تشویق در متن قرآن است. علت دومی كه برای پیدایش و گسترش تمدن اسلامی ذكر كرده اند كه چطور شد اسلام توانست از ملتهای مختلف نامتجانس كه قبلا از یكدیگر كمال تنفر را داشتند چنین وحدتی به وجود آورد، احترامی است كه اسلام به عقاید ملتها گذاشت، به قول خودشان تسامح و تساهلی كه اسلام و مسلمین راجع به عقاید ملتهای مختلف قائل بودند. لهذا در ابتدا كه این تمدن تشكیل می شد، هسته ی اولیِ مسلمانها را اعراب حجاز تشكیل می دادند كه تمدنی نداشتند. كم كم ملتها آمدند مسلمان شدند. در آغاز عده كمی از آنها مسلمان شدند، بقیه یا یهودی بودند یا زردشتی یا مسیحی و یا صابئی (مخصوصا صابئی ها خیلی زیاد بودند، زردشتی خیلی كم بوده است) . مسلمین به قدری با اینها با احترام رفتار كردند و اینها را در میان خودشان وارد كردند كه كوچكترین دوگانگی با آنها قائل نبودند، و همین سبب شد كه تدریجا خود آنها در اسلام هضم شدند یعنی عقاید اسلامی را پذیرفتند.