یكی از چیزهایی كه خودش طبعا زور بردار نیست و چون زور بردار نیست موضوع اجبار در آن منتفی است ایمان است. آنچه كه اسلام از مردم می خواهد ایمان است نه تمكین مطلق اعم از آن كه ایمان داشته باشند یا ایمان نداشته باشند، آن به درد نمی خورد، نمی تواند پایدار بماند، تا زور هست باقی است، زور كه رفت آن هم منتفی می شود به انتفاء علت خودش. قرآن كریم همیشه دم از ایمان می زند و حتی در موردی كه عده ای از اعراب بادیه نشین آمدند ادعا كردند كه ما هم ایمان آوردیم، می فرماید: به اینها بگو شما نگویید ما ایمان آوردیم؛ شما همین قدر می توانید بگویید ما اسلام آوردیم (یعنی یك اسلام ظاهری) اما نمی توانید بگویید ما ایمان آوردیم (قالَتِ الْاَعْرابُ امَنّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنوا وَ لكِنْ قولوا اَسْلَمْنا وَ لَمّا یَدْخُلِ الْایمانُ فی قُلوبِكُمْ) [1]. پیغمبر از مردم ایمان می خواهد. اسلام آوردن، همین قدر كه كسی اظهار اسلام كند، شهادتین را بگوید، اثرش فقط این است كه مسلمین از جنبه اجتماعی می توانند او را در زمره خودشان حساب كنند و از نظر حقوق اجتماعی مساوی خودشان بدانند؛ یعنی اگر مرد است می توانند به او زن بدهند، اگر زن است در شرایطی می توانند با او ازدواج كنند و همچنین سایر احكام حقوقی كه افراد مسلمان نسبت به یكدیگر دارند. اما آیا اسلام فقط آمده است كه یك اجتماع اسلامی كه از مقررات اسلامی تمكین كند ایجاد كند؟ نه، این یك مرحله است. اسلام آمده است ایمان، عشق، شور و محبت در دلها ایجاد كند. ایمان را كه نمی شود به زور به كسی تحمیل كرد. آیه ی «لا اِكْراهَ فِی الدّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ» شاید غیر از آن جهتی كه در هفته پیش عرض كردم ناظر به این جهت است كه تو از مردم ایمان می خواهی، مگر با اجبار هم می شود كسی را مؤمن كرد؟ ! این است كه قرآن می فرماید مردم را با حكمت دعوت كن: اُدْعُ اِلی سَبیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ [2] مردم را با دلیل و منطق دعوت كن تا روح و قلب آنها را خاضع و عشق و محبت در دل آنها ایجاد كنی. در آیه ی دیگر می فرماید: فَذَكِّرْ اِنَّما اَنْتَ مُذَكِّرٌ. لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِرٍ [3] ای پیغمبر! وظیفه تو گفتن و ابلاغ و یادآوری است، تو كه مسلط بر این مردم نیستی كه بخواهی به زور آنها را مؤمن و مسلمان كنی. پس بعضی از موضوعات است كه خود آن موضوعات زور بردار و اجبار بردار نیست. طبعا در این گونه مسائل باید مردم آزاد باشند، یعنی امكانی غیر از آزادی وجود ندارد.

---