ولی گاهی انسان به چیزی اعتقاد پیدا می كند و این اعتقاد بیشتر كار دل و احساسات است نه كار عقل. به یك چیز دلبستگی بسیار شدید پیدا می كند، روحش به او منعقد و بسته می شود، ولی وقتی كه شما پایه اش را دقت می كنید كه این عقیده او از كجا پیدا شده است، مبنای این اعتقاد و دلبستگی چیست، آیا یك تفكر آزاد این آدم را به این عقیده و دلبستگی رسانده است یا علت دیگری مثلا تقلید از پدر و مادر یا تأثر از محیط و حتی علایق شخصی و یا منافع فردی و شخصی در كار است، می بینید به صورت دوم است؛ و اكثر عقایدی كه مردم روی زمین پیدا می كنند عقایدی است كه دلبستگی است نه تفكر. آیا بشر از نظر دلبستگیها باید آزاد باشد؟ این دلبستگیهاست كه در انسان تعصب و جمود و خمود و سكون به وجود می آورد و اساسا اغلب، عقیده دست و پای فكر را می بندد. عقیده كه پیدا شد، اولین اثرش این است كه جلو فعالیت فكر و آزادی تفكر انسان را می گیرد چون به آن دل بسته است. حُبُّ الشَّیْ ءِ یُعْمی وَ یُصِمُّ چیزی كه انسان به آن دل بست، چشم بصیرت را كور می كند، گوش بصیرت را كر می كند، دیگر انسان نمی تواند حقیقت را ببیند و بشنود. مثلا بت پرست هایی بتها را پرستش می كردند و می كنند. آیا این را ما باید برای آنها تفكر حساب كنیم و عقیده و اعتقاد آنها را یك اعتقاد زاییده از فكر و عقل آزاد تلقی كنیم، یا یك دلبستگی و یك جمود و یك خمودی كه ناشی از یك سلسله تعصبات و تقلیدهایی است كه طبقه به طبقه به اینها رسیده است؟ شما هیچ می توانید باور كنید كه یك بشر با فكر و عقل آزاد خودش به اینجا برسد كه بت را باید پرستش كرد، هُبَل را باید پرستش كرد؟ ! آیا شما هیچ می توانید احتمال این قضیه را بدهید كه یك بشر، از فكر آزاد و منطقی (یعنی فكر مدرسه ای، همان فكری كه اسلام در اصول عقاید خواسته است) به اینجا برسد كه گاو را باید پرستش كرد (همان طور كه الان میلیونها نفر در هندوستان گاو را پرستش می كنند) ؟ ! آیا ممكن است یك عده از افراد بشر از روی فكر آزاد و باز و بلامانع و منطقی و تفكر درسی حتی به اینجا برسند كه اعضای تناسلی را باید پرستش كرد، كه هنوز در ژاپن میلیونها نفر با این عقیده وجود دارند؟ ! نه، هیچ وقت عقل و فكر بشر ولو ابتدایی ترین عقل و فكر بشر باشد، او را به اینجا نمی رساند. اینها ریشه هایی غیر از عقل و فكر دارد. مثلا در ابتدا افرادی سودجو و استثمارگر پیدا می شوند كه می خواهند افراد دیگر را به زنجیر بكشند و رژیمی به وجود آورند، و این در دنیا زیاد بوده و هست. این رژیم یك تكیه گاه اعتقادی می خواهد، بدون تكیه گاه اعتقادی امكان پذیر نیست. آن كسی كه اول [آن اعتقاد را] تأسیس می كند، خودش می فهمد كه چه می كند، دانسته كاری را انجام می دهد، یعنی دانسته خیانت می كند؛ موضوعی را- بتی، گاوی، اژدهایی را- به شكلی در میان مردمی رایج می كند. این مردم اغفال می شوند. اول هم خیلی به آن دلبستگی ندارند ولی چند سالی می گذرد، بچه های اینها به دنیا می آیند، بچه ها می بینند پدر و مادرها چنین می كنند، همان كار پدر و مادرها را تعقیب می كنند. نسل به نسل كه می گذرد و سابقه تاریخی پیدا می كند، جزء سنن و مآثر ملی می شود، جزء ترادیسیون ها [1] می شود، جزء غرور و افتخارات ملی می شود و دیگر نمی شود آن را از افراد بشر گرفت. درست مثل گچی كه در ابتدا كه با آب مخلوط می شود ماده ی شُلی است، آن را به هر شكلی كه بخواهید در می آورید، ولی وقتی كه بالاخره به یك شكلی درآمد تدریجا خشك می شود و هر چه خشكتر می گردد، سفت تر می شود. بعد به حالتی می رسد كه با كلنگ هم نمی شود آن را خرد كرد.

---