این مطلب در جامعه ها هم هست. گاهی یك جامعه در مقابل جامعه ی دیگر خودش را می بازد، خودباخته می شود، مستسبَع می شود. گاهی یك جامعه جامعه ی دیگر را از روی زرنگی با عواملی كه دارد خودباخته می كند. نیرنگ بزرگ استعمار با كشورهای مستعمره و كشورهای استعمارزده همین است، كوشش می كند كه كشور استعمارزده اعتماد و ایمان به خودش و ایمان به حیثیت خودش را از دست بدهد؛ به فرهنگ خود، دین خود، ملیت خود، كتابهای خود، پیشوایان خود، به تاریخ گذشته خود و به هر چه كه دارد بی اعتقاد شود، بگوید همه ی آن هیچ و پوچ بوده، ما كه چیزی نیستیم، ما كه هیچ هستیم، هر چه هست آنها هستند. این بزرگترین نیرنگ استعمار است؛ بی اعتقاد كردن، بی ایمان كردن یك ملت به شخصیت و هویت اجتماعی خودش. كاری می كند كه این ملت، «بد» ی كه از ناحیه استعمار بیاید بر «خوب» ی كه از ناحیه ی خودش باشد ترجیح می دهد.