حال آیا در مردم ما واقعا یك نوع انقلاب روحی و یك تغییر بنیادی پیدا شد یا پیدا نشد؟ قسمتی از این را در جلسه گذشته بحث كردم. در مردم ما انقلاب روحی پیدا شد و باید تكمیل شود. انقلاب روحی خود مردم باید تكمیل شود تا انقلاب اجتماعی شان به كمال برسد. یكی از عناصر بنیادی كه در روح مردم ما تغییر كرد و به جای آن عنصر دیگر آمد همان مطلبی است كه جلسه گذشته عرض كردم و آن این كه در روح مردم ما در عین نارضایی از نظامات حاكم موجود، یك حالت تسلیم و تمكین نسبت به نظام حاكم وجود داشت. در طول صد سال اخیر- كه از سید جمال شروع می شود- این بذر انقلابی را (كه یك بذر صد در صد اسلامی است) رهبران اجتماعی در روح جامعه ی ما از نو كاشتند و آن روح انكار و تهاجم و شورش و به زبان اسلامی روح امر به معروف و نهی از منكر و روح جهاد بود. من در حدود پانزده سال پیش- شاید قبل از 15 خرداد- در یكی از جلسات انجمن اسلامی مهندسین كه درباره ی امر به معروف و نهی از منكر بحث می كردم متوجه نكته ای شدم. امر به معروف و نهی از منكر یكی از ابواب فقه ماست و به اصطلاح فقهی و فقهایی یكی از كتب فقه ماست یعنی ابواب فقه كه به ترتیب از طهارت و انواع طهارتها شروع می شود و بعد نماز، روزه، خمس، زكات، حج، جهاد، بعد امر به معروف و نهی از منكر است و بعد بیع و اجاره و رهن و وكالت، تا به باب ارث و دیات می رسد. وقتی كه در تاریخ مطالعه می كنیم می بینیم كه در حدود دویست سال است كه امر به معروف و نهی از منكر از كتابهای فارسی فقه ما افتاده است، مثل این كه یك امر غیر لازمی باشد. همین طور جهاد. نمی خواهم بگویم شخص معینی تعمد داشته است؛ می خواهم بگویم روحیه ی ملت ما به این سو می آمده است. آنجا تقریبا به دست آوردم كه این امر از كِی و در چه زمانی بوده است. از صد سال پیش مصلحان و انقلابیون اسلامی، پیشروان و رهبران انقلابی اسلامی از نو كتاب الجهاد و كتاب امر به معروف و نهی از منكر را برای جامعه ی ما طرح كردند كه شما می بینید در این چهل پنجاه سال اخیر در این زمینه زیاد سخن گفته شده است. این مصلحان و رهبران انقلابی بذر این حالت تهاجم، تعرض و شورش بر نظامهای فاسد حاكم را در حالی كه از روح اسلامی سرچشمه می گرفت در روح ملت مسلمان كاشتند و همین خود یك دگرگونی روحی بنیادی در جامعه ی ما به وجود آورد. امروز با هر جوانی و حتی پیر یا میانسالی كه روبرو می شویم می بینیم جالب ترین مسائل برای آنها این است كه بحثی از جهاد بشود، بحثی از امر به معروف و نهی از منكر بشود، بحثی از تعرض و هجوم و شورش و انقلاب بشود.

این همان بذری است كه از صد سال پیش در روح ملت ما كاشته شد و امروز ما ثمراتش را به طور محسوس و مشهود می بینیم. تازه ما این تاریخ صد ساله را دقیقا مطالعه نمی كنیم (البته قبل از این صد سال هم كم و بیش بوده است ولی در این صد سال بهتر و بیشتر) . خیلی جریانها و فداكاریها در این صد سال صورت گرفته است كه ما نباید فراموش كنیم. این گوشه ای بود از تغییر بنیادی در روحیه ی ملت ما كه توانست به ملت روحیه ی انقلابی ببخشد تا بتواند در جامعه ی خودش یك انقلاب به وجود آورد.