یكی از راههای شناختن یك انقلاب و یك نهضت كیفیت رهبری آن است. ببینیم این نهضت چگونه و از چه مسیری رهبری شده است. روز اوّلی كه نهضت شروع شد هیچ كس نیامد خودش را برای رهبری كاندیدا كند و بعد هم مردمْ روز اول به او رأی بدهند كه تو رهبر هستی، بعد آن رهبر برای مردم راه انتخاب كند. افراد و گروههای زیادی كه واقعا درد نسبتا مشترك داشتند در مسیر افتادند ولی تدریجا رهبر خود به خود انتخاب شد. چقدر از روحانیین چه از مراجع و چه غیر مراجع شركت داشتند، چقدر از غیر روحانیین چه گروههای اسلامی و چه گروههای غیر اسلامی شركت داشتند، طبقه تحصیل كرده شركت داشت طبقه تحصیل نكرده هم شركت داشت، دانشجو و كارگر و كشاورز و بازرگان همه شركت داشتند ولی رهبر خود به خود انتخاب شد. این كه رهبر واقعا خود به خود انتخاب شد به طوری كه همه رهبری آن رهبر را اذعان كردند چگونه بود؟ آیا به دلیل صداقت رهبر بود؟ شك ندارد كه رهبر صداقت داشت ولی آیا صداقت منحصر به امام خمینی بود، آن كسان دیگری كه واقعا لیاقت رهبری داشتند صداقت نداشتند؟ چرا. رهبر شجاع بود، آیا تنها ایشان فرد شجاعی بودند، غیر از ایشان رهبر صدیق و صادق شجاع وجود نداشت؟ چرا. ایشان از یك نوع روشن بینی برخوردار بودند، آیا منحصرا ایشان از روشن بینی برخوردار بودند، كس دیگر روشن بینی نداشت؟ رهبر قاطعیت داشت ولی این هم منحصر به ایشان نبود. همه این مزایا در ایشان جمع بود ولی چنین نیست كه این مزایا در دیگران نبود. پس چگونه شد كه جامعه خود به خود ایشان را به رهبری انتخاب كرد؟ مسئله ای مطرح می كنند تحت عنوان نقش رهبر در نهضتها یا در تاریخ، كه آیا تاریخ شخصیت را می سازد یا شخصیت تاریخ را می سازد؟ آیا نهضت رهبر را می سازد یا رهبر نهضت را می سازد؟ می دانیم نظریه صحیح این است كه یك اثر متقابل میان نهضت و رهبر هست. آیا رهبر نهضت را به اوج می رساند یا نهضت رهبر را رهبر می كند؟ حقیقت این است كه هر دو، یعنی مزایا و امتیازاتی باید در رهبر باشد [كه اینها نهضت را به اوج می رساند] و خصوصیتی باید در نهضت وجود داشته باشد كه این خصوصیت این رهبر را رهبر می كند.