3. یكی دیگر از جهاتی كه به اسلام امكان انطباق با مقتضیات زمان می دهد، جنبه ی عقلانی دستورهای این دین است. اسلام به پیروان خود اعلام كرده است كه همه ی دستورهای او ناشی از یك سلسله مصالح عالیه است، و از طرف دیگر در خود اسلام درجه ی اهمیت مصلحتها بیان شده است. این جهت، كار كارشناسان واقعی اسلام را در زمینه هایی كه مصالح گوناگونی در خلاف جهت یكدیگر پدید می آیند آسان می كند.

اسلام اجازه داده است كه در این گونه موارد كارشناسان اسلامی درجه ی اهمیت مصلحتها را بسنجند و با توجه به راهنماییهایی كه خود اسلام كرده است مصلحتهای مهمتر را انتخاب كنند. فقها این قاعده را به نام «اهم و مهم» می نامند. در اینجا نیز مثالهای زیادی دارم اما از ذكر آنها صرف نظر می كنم.