اما قبل از آن كه وارد این مبحث بشویم، ذكر دومطلب را لازم می دانم:

یكی اینكه اكثر افرادی كه از پیشرفت و تكامل و تغییر اوضاع زمان دم می زنند، خیال می كنند هر تغییری كه در اوضاع اجتماعی پیدا می شود، خصوصاً اگر ازمغرب زمین سرچشمه گرفته باشد باید به حساب تكامل و پیشرفت گذاشت، و این از گمراه كننده ترین افكاری است كه دامنگیر مردم امروز شده است.

به خیال این گروه، چون وسایل و ابزارهای زندگی روز به روز عوض می شود و كاملتر جای ناقصتر را می گیرد و چون علم و صنعت در حال پیشرفت است، پس تمام تغییراتی كه در زندگی انسانها پیدا می شود نوعی پیشرفت و رُقاء است و باید استقبال كرد، بلكه جبر زمان است و خواه ناخواه جای خود را باز می كند، در صورتی كه نه همه ی تغییرات نتیجه ی مستقیم علم و صنعت است و نه ضرورت و جبری در كار است.

در همان حالی كه علم در حال پیشروی است، طبیعت هوسباز و درنده خوی بشر هم بیكار نیست. علم و عقل، بشر را به سوی كمال جلو می برد و طبیعت هوسباز و درنده خوی بشر سعی دارد بشر را به سوی فساد و انحراف بكشاند. طبیعت هوسباز و درنده خو همواره سعی دارد علم را به صورت ابزاری برای خود درآورد و در خدمت هوسهای شهوانی و حیوانی خود بگمارد.

زمان همان طوری كه پیشروی و تكامل دارد، فساد و انحراف هم دارد. باید با پیشرفت زمان پیشروی كرد و با فساد و انحراف زمان هم باید مبارزه كرد. مصلح و مرتجع هر دو علیه زمان قیام می كنند، با این تفاوت كه مصلح علیه انحراف زمان و مرتجع علیه پیشرفت زمان قیام می كند. اگر زمان و تغییرات زمان را مقیاس كلی خوبیها و بدیها بدانیم، پس خود زمان و تغییرات آن را با چه مقیاسی اندازه گیری كنیم؟ اگر همه چیز را با زمان باید تطبیق كنیم، خود زمان را با چه چیزی تطبیق دهیم؟ اگر بشر باید دست بسته در همه چیز تابع زمان و تغییرات زمان باشد، پس نقش فعال و خلاّق و سازنده ی اراده ی بشر كجا رفت؟ .

انسان كه بر مركب زمان سوار است و در حال حركت است نباید از هدایت و رهبری این مركب، آنی غفلت كند. آنان كه همه از تغییرات زمان دم می زنند و از هدایت و رهبری زمان غافلند، نقش فعال انسان را فراموش كرده اند و مانند اسب سواری هستند كه خود را در اختیار اسب قرار داده است.