بحث ما درباره تعلیم و تربیت در اسلام است. تعلیم و تربیت، بحث ساختن افراد انسانهاست. یك مكتب كه دارای هدفهای مشخص است و مقررات همه جانبه ای دارد و به اصطلاح سیستم حقوقی و سیستم اقتصادی و سیستم سیاسی دارد، نمی تواند یك سیستم خاص آموزشی نداشته باشد؛ یعنی مكتبی كه می خواهد در مردم طرحهای خاص اخلاقی، اقتصادی و سیاسی را پیاده كند بالاخره اینها را برای انسانها می خواهد، اعمّ از اینكه هدفْ فرد باشد یا جامعه، كه این خود مسئله ای است كه در همین جا باید بحث بشود. اگر هدف جامعه باشد، بالاخره این افراد هستند كه به وسیله آنها باید این طرحها پیاده شود. افراد باید آموزش ببینند و طوری پرورش پیدا كنند كه همین طرحها را در اجتماع پیاده كنند. و اگر هدف فرد باشد نیز [بدیهی است كه آموزش و پرورش افراد ضروری است. ] در اسلام، هم اصالت فرد محفوظ است و هم اصالت اجتماع، یعنی فرد خودش خالی از اصالت نیست. پس بالاخره طرحی و برنامه ای برای ساختن فرد وجود دارد، اعمّ از اینكه فرد را باید ساخت برای طرحهایی كه برای اجتماع و جامعه است (و این طرح و برنامه را به عنوان مقدمه ساختن اجتماع در نظر بگیریم) یا فرد را باید ساخت از این نظر كه هدف ساختن افراد است، و یا از22یك نظر جمعی فرد باید ساخته بشود، هم از آن جهت كه باید مقدمه ای و ابزاری برای ساختن اجتماع باشد و هم از نظر اینكه خودش هدف است. اینجاست كه ما باید با اصول تعلیم و تربیت اسلامی آشنا بشویم. اولاً آیا اسلام برای مسئله تعلیم به عنوان آموزش دادن و آگاهی دادن اهمیتی قائل است یا نه؟ و به عبارت دیگر آیا اسلام عنایتی به پرورش عقل و فكر انسان دارد یا چنین عنایتی ندارد؟ این همان مسئله علم است كه از قدیم میان علما مطرح بوده؛ هم اصل مطلب كه اسلام دینی است كه به علم دعوت كرده است، و هم خصوصیات آن كه آن علمی كه اسلام به آن دعوت كرده است چه علمی است، كه افرادی نظیر غزالی، فیض و دیگران در این زمینه بحث كرده اند. و از نظر تربیت و پرورش هم كه مقررات اخلاقی اسلام، همه مقررات پرورشی انسانهاست كه انسانی كه اسلام می خواهد پرورش بدهد، انسان نمونه اسلام چگونه انسانی است و مدل آن انسان چگونه مدلی است؟ البته مسائل دیگری هم در اینجا هست كه مربوط به كیفیت اجرای مطلب است؛ یعنی هدفها مشخص، ولی برای تربیت انسان از چه متد و روشی باید استفاده كرد؟ یعنی تا چه اندازه ملاحظات روانی در تعلیمات اسلامی منظور شده است؟ مثلاً در تعلیم و تربیت كودك چه دستورهایی رسیده و در آن دستورها چقدر واقع بینی و ملاحظات روانی رعایت گردیده و در گذشته، تعلیم و تربیت های قدیمی ما چقدر منطبق با تعلیمات اسلامی بوده و چقدر نبوده، و تعلیم و تربیت های امروز ما چقدر منطبق است؟