عقل و دین, مهم ترین ابزارهای هدایت بشر در طول تاریخ بوده, و پژوهش حاضر با روش کتابخانهای به بررسی رابطه و نسبت میان آنها از دیدگاه شهید مطهری و اقبال لاهوری پرداخته است. رویکردهای متفاوت نسبت به عقل, تعاریف متعددی را بهدنبال داشته است؛ عقل نسبت به بعضی از معارف, معیار است, و نسبت به بعضی دیگر, همانند چراغ و نور عمل کرده و انسان را در مسیر کمال راهنمایی میکند؛ همچنین عقل نسبت به دسته دیگری از معارف, مانند یک کلید است و کلیات امور را درک نموده و ارائه میکند. دین هم در اصطلاح اندیشمندان مسلمان, مجموعهای از حقایق هماهنگ و متناسب است که بهصورت گزارههای حقیقی و ارزشی توسط خداوند در متون دینی ظاهر گردیده و از ابعاد مختلف انسانی, اعم از فردی و اجتماعی, مادی و معنوی, و دنیوی و اخروی حکایت میکند. اقبال لاهوری با دفاع از حداکثری بودن دین, معتقد است که دین, مبین همه وجود انسان است. تعریف شهید مطهری نیز حاکی از حداکثری بودن دین در نگاه اوست. شهید مطهری درباره اهمیت عقل از نظر دین معتقد است که دین اسلام بیشترین حمایت را از عقل کرده است و اساساَ دین تأییدش را از عقل می گیرد. البته عقل هم به دلیل محدودیتهای خاص, توان برآوردن تمام نیازهای انسان را ندارد و خود، نیازمند دین است. و اگر گاهی سخن از ناسازگاری عقل و وحی گفته میشود، رویکردهای فلسفی و عرفانی مورد نظر است. اقبال نیز درباره نسبت عقل و وحی به این نکته اشاره میکند که خود قرآن, ما را به فعالیتهای عقلی ترغیب نموده است. در مجموع, از نظر شهید مطهری و اقبال لاهوری, رابطه عقل و دین یک رابطه دوسویه است, و آن دو با کمک یکدیگر, راه سعادت را برای انسان هموار میسازند. این رویکرد برگرفته از آموزههای اسلامی است که همواره در تاریخ اسلام به همین شکل مورد توجه بوده است.