قبل از پاسخ به سوال مورد نظر توضیح موارد ذیل ضروری است: 

1. تعریف عشق: تعریف های زیادی برای عشق قابل ارائه است. از جمله تعریف ها، تعریفی است که ابن سینا ارائه داده است. او می گوید: «المحبة المفرطة هی العشق» [1]عشق، همان محبت مفرط و از حد گذشته است. شهید مطهری هم، همین تعریف را برگزیده است. او می گوید: «هرگاه علاقه به شخص یا شیئی به اوج شدت برسد، بطوری که وجود انسان را مسخّر کند و حاکم مطلق وجود او گردد، (عشق) نامیده می شود. عشق، اوج علاقه و احساسات است.» [2] «... کلمه عشق، در اصل از ماده عشقه است و عشقه، نام گیاهی است که در فارسی که به آن پیچک، می گویند.این گیاه به هر چیز برسد، دور آن می پیچد، مثلاً به یک گیاه دیگر برسد، دور آن چنان می پیچد که او را تقریبا محدود و محصور می کند و در اختیار خودش قرار می دهد. اثرش این است که بر خلاف محبت عادی، انسان را از حال عادی خارج می کند، خواب و خوراک را از او می گیرد، توجه را منحصر به همان معشوق می کند.» [3]

عشق چیزی است بالاتر از محبت، به حدی که توجه انسان را فقط به معشوقش جلب می کند و از هر چیزی می بُرد و فقط به او می نگرد. قابل توجه است، تعریفهایی که برای عشق ارائه شدند، تعریف حقیقی نیستند، بلکه تعریف لفظی می باشند. چون عشق همانند نور است. همانطوری که نور نیاز به تعریف ندارد عشق نیز، نیاز به تعریف نخواهد داشت.

2. انواع عشق: عشق بر دو نوع می باشد، عشق حقیقی و عشق مجازی.

الف) عشق حقیقی: عشق حقیقی آن است که انسان، عاشق خدا شود و آنچنان به ذات خدا توجه داشته باشد که گویا در او فانی شده است. در حقیقت، عشق حقیقی، چیزی جز عشق به ذات خدا و پیامبران و اولیاء خدا نیست. [4] این نوع عشق، عشقی است که در آیات قرآن به محبت تعبیر می شود. مانند: والذین آمنوا اشدّ حبا لله [5] آنانکه ایمان آورده اند، در دوستی خدا سخت ترند.

ب) عشق مجازی: عشق مجازی آن است که به غیر خدا و اولیاء او تعلق داشته باشد و خود به دو نحوه اعتبار می شود: 1. عشق مجازی همراه با عقل 2. عشق مجازی بدون همراهی عقل. عشق مجازی همراه با عقل، معقول و مفید است. اگر چنین عشقی، حقیقتا همراه با عقل صورت گیرد، می تواند سبب نزدیک شدن قلبها، تشکیل خانواده، ازدیاد نسل و... شود. در این صورت ممدوح خواهد بود، مانند: عشق انسان به پدر و مادر، عشق زن و شوهر نسبت به همدیگر و... چه بسا چنین عشقی می تواند راهنمائی باشد جهت رسیدن به عشق حقیقی.

اما عشق مجازی بدون همراهی عقل، عبارت است از عشق جسمانی و شهوانی که هدف از آن، جهت رسیدن به لذت های شهوانی و پایه آن جز با شهوت و هوای نفس نیست و چیزی نامطلوب و دارای آثار شوم و ناپسند خواهد بود. به این نوع عشق، عشق بازاری، یا عشق صورت هم اطلاق می شود. چنین عشقی پایدار نخواهد بود، چون در این صورت وقتی عاشق به معشوق رسید، دیگر عشق درونی او زائل می شود و به پایان می رسد.[6] به تعبیر برخی علماء این اصلا عشق نیست، بلکه این شهوت است. در هرحال، این مورد (عشق مجازی دوم) اگر انسان بتواند، آن را کتمان کند و با عفت و تقوا همراه شود و کاری بر خلاف دستورات دینی انجام ندهد و بتواند آن را بروز ندهد و تحمل کند، می تواند سودمند هم واقع گردد. همچنانکه مصیبتی بر انسان وارد می شود و او صبر پیشه می کند و مستحق پاداش خواهد شد. در این زمینه امام معصوم ـ علیه السّلام ـ می فرماید: من عشق و کتم و عف و مات، مات شهیدا: آنکه عاشق گردد و کتمان کند و عفاف بورزد و در همان حال بمیرد شهید مرده است. [7]

بنابر این عشق مجازی زمانی مذموم و ناپسند است که همراه با عقل نباشد، یعنی همان عشق حیوانی و شهوانی که موجب تباهی و دوری از عفاف و تقوا می گردد، بنابراین اگر عشق مجازی همراه با عقل و عفاف و پاکی نباشد نه تنها در آخرت موجب عقاب خواهد شد، بلکه در دنیا هم موجب سرگردانی و گمراهی و... خواهد بود.

[1] - بوعلی سینا، الاشارات و التنبیهات، ج 3، ص 162.

[2] - مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 16، ص 250.

[3] - مطهری، مرتضی، فطرت، ص 89 و 90.

[4] - ر. ک، کمالی، علیرضا، کیمیای عشق، قم، انتشارات نجم الهدی، 1382.

[5] - بقره: 165.

[6] - ر. ک، محمدی، کاظم، چشمة بقاء، صص 178 به بعد.

[7] - بوعلی سینا، الاشارات و التنبیهات، ج 3، ص 162.