استاد مرتضی مطهری به این سئوال چنین پاسخ می دهد:

ما معتقد هستیم به این که انسان به صورت لایتناهی  آفریده شده یعنی در انسان آرمان لایتناهی  هست یعنی هر وضعی که داشته باشد باز برتر و بالاترش را می خواهد، بر اساس اصلی که در قرآن هم هست و ریشه علمی و فلسفی دقیقی هم دارد و آن این است که انسان تنها با رسیدن به خدا و کمال مطلق الهی است که دیگر حالت بیزاری در او به وجود نمی آید و میل به این که از آنجا دور شود در او پیدا نمی شود (اَلَّذینَ امَنوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلوبُهُمْ بِذِکْرِ اللّٰهِ اَلا بِذِکْرِ اللّٰهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلوبُ) و الّا هر چیز دیگری داشته باشد به دلیل این که کمال لایتناهی  می خواهد باز بیشترش را می خواهد. حتی این که انسانها در ثروت طلبی به این حالت می رسند که هر چه ثروت جمع کنند باز می خواهند بیشتر از آن را جمع کنند و همین طور در قدرت طلبی، این امر مسیر انحرافیِ همان کمال خواهی انسان است.

این نظر، نظر درستی است. ولی دیگران این طور نظر نمی دهند که انسان بالذات آرمان خواه است، بلکه می گویند انسان باید در مقابل ضد خودش قرار بگیرد، زیرا همیشه ضدی در حالی که ضدش را نفی می کند و آن این را نفی می کند، بدون این که خودش کمال را بخواهد به مرحله کمال بالاتر می غلتد. فکر آرمان خواهی اگر برای انسان اصالت قائل باشیم- که آقای مهندس بازرگان در کتاب ذره بی انتها این مطلب را خوب تحلیل و بیان کرده اند- یک فکر الهی است. اما تکامل دیالکتیکی می خواهد بگوید طبیعت مسیر کمال خواهی را طی نمی کند، جامعه مسیر کمال خواهی را طی نمی کند، انسان مسیر کمال خواهی را طی نمی کند یعنی در انسان این گرایش به سوی کمال نیست بلکه آنچه که وجود دارد و ناموس طبیعت است جنگیدن اضداد با یکدیگر است ولی این جنگیدن اضداد با یکدیگر بدون این که اینها مرحله عالی تر را بخواهند، خود به خود به مرحله عالی تر می غلتد، تز و آنتی تز و سنتز این گونه است، نه این که تز به سوی سنتز حرکت می کند.

یک وقت ما می گوییم اگر شی سه مرحله را طی می کند آن مرحله اول از ابتدا به سوی مرحله آخر است یعنی جهت دار است، یک حرکت جهت دار را انجام می دهد، به سوی آن مرحله عالی تر حرکت می کند. این، نظریه الهی تکامل است و آنچه که اینجا بیان کردند منطبق با این نظریه است که ما قبول داریم. کسی می گوید خیر، اصلا جهت و جهت داری در حرکتهای تکاملی وجود ندارد. این شی ء که وجود دارد ضدش در درونش وجود پیدا می کند، این ضد کارش فقط جنگیدن با این است و می خواهد این را از بین ببرد، بعد از این که مدتی با هم جنگیدند حالت سومی به طور خود به خود و قهری پیدا می شود که آن مرحله ی بعد خود به خود کاملتر از مرحله قبلی است، یعنی کمال پیدا می شود بدون این که آن ناقص آن کامل را خواسته باشد، به صورت ناخواسته پیدا می شود. ما این تز را نفی می کنیم. آنچه که شما بیان کردید تز ما را تأیید می کند. [1]