با توجه به استعداد پایان ناپذیر منابع اسلامی، مخصوصاً قرآن کریم، برای تحقیق و کشف و استنباط

"اجتهاد یا تفقّه، در دوره خاتمیّت وظیفه بسیار حسّاس و اساسی بر عهده دارد و از شرایط امکان جاوید ماندن اسلام است. اجتهاد را به حق نیروی محرّکه اسلام خوانده ‏اند. ابن سینا فیلسوف بزرگ اسلامی با روشن بینی خاصّی این مسأله را طرح می ‏کند، می ‏گوید:

 «کلّیّات اسلامی، ثابت و لا یتغیّر و محدود است و امّا حوادث و مسائل، نامحدود و متغیّر است و هر زمانی مقتضیات مخصوص خود و مسائل مخصوص خود دارد. به همین جهت ضرورت دارد که در هر عصر و زمانی گروهی متخصّص و عالم به کلّیّات‏ اسلامی و عارف به مسائل و پیشامدهای زمان، عهده ‏دار اجتهاد و استنباط حکم مسائل جدید از کلّیّات اسلامی بوده باشند.»[1]

علمای اسلام در دوره ‏های درخشان تمدّن اسلامی- که جامعه‏ ای بسیط و بدوی به سرعت رو به گسترش و توسعه گذاشت، آسیا و قسمت هایی از اروپا و افریقا را در بر گرفت و بر ملّتها و نژادهای گوناگون که هر کدام سابقه و فرهنگ خاصّی داشتند حکومت کرد و هزارها مسأله نو و جدید به وجود آورد- به خوبی از عهده وظیفه ‏ای که به آنها محوّل شده بود بر آمدند و اعجاب جهانیان را بر انگیختند. علمای اسلام ثابت کردند که منابع اسلامی اگر مقرون به حسن تشخیص و حسن استنباط باشد قادر است با یک اجتماع متحوّل و متکامل پیش برود و آن را راهنمایی کند؛ ثابت کردند که حقوق اسلامی زنده است و قابلیّت دارد با مقتضیات ناشی از پیشرفت زمان، هماهنگی کند و به احتیاجات هر عصری پاسخ بگوید." [2]