شاید مهم ترین ویژگی علمی شهید مطهری روش علمی ایشان باشد که امروزه جامعه ما به آن بسیار نیازمند است که را «روش انتقادی» می نامم؛ روش انتقادی به معنای برخورد منطقی با آراء و اندیشه ها که مبتنی بر نقد منصفانه است.
حجت الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ضمن بیان این مطلب در مورد اندیشه و آثار شهید مطهری گفت: شهید مطهری چه در علوم عقلی و چه در علوم نقلی که اندیشه های بنیادین اسلام است، آثار و گفتارهایی دارد. دامنه و گستردگی مباحث شهید مطهری بسیار مهم است و تمام حوزه های تفکر اسلامی از تفسیر، فلسفه، کلام به ویژه کلام جدید و ... را در بر می گیرد.
نویسنده کتاب «بیولوژی نص» در ادامه سخنانش اظهار کرد: اندیشه های شهید مطهری را می توان به دو بخش متقدم و متأخر تقسیم کرد و گفت: در دوره متقدم بیشتر مباحث فلسفی را بیان می کردند که این فعالیت ها بیشتر مربوط به دوره ای است که به شدت به مقابله با مارکسیسم می پرداختند و مهم ترین اثر آن دوره، بیشتر پاورقی هایی است که بر کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» علامه طباطبایی زدند.
قائمی نیا در ادامه سخنانش اذعان کرد: دوره متأخر حیات علمی شهید مطهری را که ناظر به مباحث کلام جدید است، عمیق تر، ماندگارتر و پخته تر است. آثار کلام جدید شهید مطهری عمدتاً صوتی بوده و بعدها در قالب کتاب هایی چون «اسلام و مقتضیات زمان» و «آزادی معنوی» منتشر شده است.
نویسنده کتاب «درآمدی بر منشأ دین» در ادامه سخنانش تصریح کرد: شهید مطهری مبدع مباحث کلام جدید در عصر ما بودند و سرفصل های جدید را در تفکر اسلامی باز کردند. این دو دوره حیات علمی شهید مطهری در عین اهمیت متفاوت هستند؛ دوره اول بیشتر کارهای آکادمیک و نگاه فلسفی دارند که آن را در مواجهه با مارکسیسم و مکاتب دیگر مشاهده می کنیم و هدف ایشان بیشتر نقد این مکاتب و هم تبیین این اندیشه و بیان اصول فلسفه اسلامی است، اما در دوره دوم حیات علمی شان تلاش می کنند مباحثی را در حوزه های گسترده ای از کلام جدید مطرح کنند.
نویسنده کتاب «وحی و افعال گفتاری» تأکید کرد: شهید مطهری انصاف علمی خاصی داشت و شاید مهم ترین ویژگی علمی شهید مطهری روش علمی ایشان باشد که نام آن را «روش انتقادی» می گذارم؛ روش انتقادی نه به معنای منفی، بلکه به معنی یک نوع برخورد منطقی با آراء و اندیشه هاست که مبتنی بر نقد منصفانه است که مزایا و معایب یک نظر را لحاظ کرده و از برخورد احساسی و ایدئولوژیک با اندیشه ها پرهیز می کنند که این روشی است که همواره ما نیازمند آن هستیم.
نویسنده کتاب «وحی و هرمنوتیک» تصریح کرد: شهید مطهری ابتدا تلاش می کند آرای اندیشمندان را بفهمد و بعد با نگاه انتقادی هم محسنات و هم معایب اندیشه ها را بیان کند. در دوره ای شهید این کارها را انجام داده که ترجمه و یا حداقل ترجمه خوبی از اندیشه ها وجود نداشت، اما ایشان با ابتکار خود مباحث را متوجه شده و حداکثر استفاده را از منابع موجود در آن زمان می برد.
سردبیر فصلنامه ذهن تأکید کرد: این روش، نشان دهنده آزاداندیشی ایشان است که انسان در برخورد با اندیشه های دیگران از چارچوب انصاف و منطق خارج نمی شود و این مسئله باید ویژگی مهمم روشنفکری دینی باشد. استاد مطهری تنها نگاه انتقادی به مباحث جدید نداشتند، بلکه به مباحث سنتی توجه کرده و به شدت در برابر خرافات موضع می گرفتند که موضع ایشان در مورد عاشورا و خرافاتی که وارد آن شده، گواه این مسئله است.
وی با اشاره به این که هر چقدر جامعه دینی شود خرافات هم جدی تر می شود، اظهار کرد: شهید مطهری به مانند شمشیر دو لبه عمل می کردند؛ یعنی هم مباحث جدید را پیرایش و پالایش کرده و هم در پی زدودن اندیشه های دینی از خرافه بودند که این از امتیازات روشنفکران بزرگ است.
ادامه دارد ...