پژوهشگر و استاد جامعه شناسی از استاد مطهری به عنوان یکی از روشنفکران دینی معاصر یاد کرد و با یادآوری مقابله وی با خرافه گرایی و سطحی نگری تأکید استاد مطهری بر نقد تفکر و پرهیز از نقد شخصیت را یادآور شد و گفت: امروز فاصله بلندی با افکار شهید مطهری می بینیم.

دکتر عماد افروغ، به ویژگیهای علمی و شخصیتی استاد مرتضی مطهری اشاره کرد و گفت: جامعیت آثار و افکار و مطالعات شهید مطهری نشان دهنده این است که ایشان نقش روشنفکری خود را به خوبی ایفا کرد و وارد عرصه هایی شد که مورد پرسش بود و نگرش فلسفی و باور او به جامعیت دین، به آثار ایشان غنا بخشید.

پردازش عمیق شهیدمطهری به مسائل  ناشی از نگرش فلسفی است

وی با اشاره به آثار و فعالیتهای متعدد شهید مطهری تأکید کرد:  این جامعیت و فراگیری از عمق مطالب استاد کم نکرده است و این مسئله به نگرش فلسفی ایشان برمی گردد. شهید مطهری یک فیلسوف صدرایی بود و در تمام آثار ایشان این نگاه فلسفی را می توان دید.

این پژوهشگر و استاد جامعه شناسی در مورد شیوه برخورد شهید مطهری تأکید کرد: ایشان در مواجهه با دیدگاه های مختلف به بررسی منصفانه اندیشه های متفکران می پرداخت و کاملا جانب انصاف را در نقد آثار و اندیشه ها رعایت و حتی به نقاط قوت اشاره می کرد.

دکتر افروغ توجه به جایگاه و ظرفیتهای اسلام را یکی دپگر از ویژگیهای شخصیتی و علمی استاد مطهری عنوان کرد و افزود: مرحوم مطهری در کنار عمق و نگرش فلسفی، از آنجایی که دین اسلام را جامع می دانست همواره می کوشید در مواجهه با چالشهای فکری این ظرفیتها و قابلیتها را به رخ بکشد.

* انتقاد شهید مطهری از مصلحت گرایی

این استاد جامعه شناسی بر ویژگی اصول گرایی و حقیقت گرایی شهید مطهری تأکید کرد و یادآور شد: عمق انزجار استاد مطهری از مصانعه و یا مصلحت گرایی را می توان در آثار ایشان دید؛ شهید مطهری معتقد است اسلام در ذات خود یک حقیقت است، نه یک مصلحت. ایشان از هرگونه ابزارگرایی و نگاه های ماکیاولیستی در دفاع از اسلام بیزار بود.

وی از استاد مطهری به عنوان یکی از روشنفکران دینی معاصر یاد کرد و افزود: روشنفکر واقعی با درد مردم آشناست؛ شهید مطهری فیلسوف برج عاج نشین نبود بلکه در میان مردم و آشنا با مشکلات و درد و رنج آنها بود و نیازها و چالشهای عصر خود را فهم کرده و در پی حل آن بود.

* شهید مطهری مبارزه با خرافه و سطحی نگری را رسالت خویش می دید

دکتر افروغ تأکید کرد: ایشان شدیدا با درکهای سطحی در جهان اسلام در قالب خرافه گرایی، اخباری گری و اشعری گری مخالفت می کرد و جایگاه عقل و تفکر نزد ایشان آنچنان بود که می گفت آزادی تفکر آری اما آزادی عقیده خیر چراکه ممکن است عقیده ها گرفتار رسم و رسوم باطل و واهی باشد و همواره از عقیده برخاسته از آزادی تفکر دفاع می کرد.

وی افزود: یکی دیگر از ویژگی های اخلاقی شهید مطهری این بود که قدردان گذشتگان و مواریث و سنت موجه بود. ایشان با اینکه پشت به سنت نمی کرد اما در عین حال نگاه انتقادی به برخی سنتها داشت و منصفانه به نقد آن می پرداخت.

* تأکید شهید مطهری بر نقد فکر و پرهیز از نقد شخصیت

دکتر افروغ با تأکید بر اینکه شهید مطهری به نقد فکر می پرداخت نه نقد شخصیت، یادآور شد: این مسئله ای است که ما امروز متأسفانه در نقادی های خود لحاظ نمی کنیم و به جای اینکه فکری را با استدلال و انصاف نقد کنیم به نقد شخصیت و حتی هتک افراد می پردازیم. شهید مطهری از نگاه سطحی به مسائل پرهیز و به واکاوی فلسفی و نقد بن مایه ها می پرداخت و این مسئله ای است که در روزگار ما کمتر به آن توجه می شود.

این جامعه شناس و پژوهشگر، تصریح کرد: استاد مطهری به یک غایت گرایی و اصل گرایی در مورد توجه به حقوق انسانی  پایبند بود. ایشان در عین اینکه طرح مفهوم حق را در غرب یک گام مثبت می دانست اما معتقد بود غرب نباید  این مقوله را منهای اصل و پشتوانه خدا مطرح می کرد. شهید مطهری میان خودگرایی و خداگرایی رابطه برقرار می کرد و به نظر بنده این یک رابطه متقارن است.

* شهید مطهری ثمره و افتخار حوزه/ هشدار نسبت به ابزارگرایی و قدیس سازی در کشور

وی شهید مطهری را ثمره و افتخار حوزه خواند و افزود: شهید مطهری را نمی توان بدون عقبه علمی، تربیتی و تاریخی اش دید، شهید مطهری منهای مفاخر حوزه و عرفا و فلاسفه اسلامی تأثیرگذار، معنایی نخواهد داشت.

وی جمهوری اسلامی را یکی از مواریث فکری استاد مطهری عنوان کرد و گفت: شهید مطهری جزو نظریه پردازان اصلی جمهوری اسلامی است و مدافعان فکری و معرفتی ایشان باید ببینند که تا چه اندازه سیاستها و رفتارهای ما در طول این 30 سال متناسب با افکار ایشان بوده است. اگر ما به این مسئله فکر می کردیم بطور قطع شرایط بهتری داشتیم.

وی تأکید کرد: با وجود اینکه ایشان یکی از نقش آفرینان  اصلی ذیل نهضت امام خمینی(ره) بودند اما امروز فاصله بلندی با افکار شهید مطهری می بینیم و این ابزارگرایی ها و قدیس سازی هایی که در چند سال اخیر حاکم شده چه معنایی دارد؟! فراموش نکنیم که مقابله با این مقولات از ویژگیهای علمی و شخصیتی شهید مطهری بود.

دکتر افروغ شجاعت مثال زدنی شهید مطهری را ناشی از عمق اندیشه وی دانست و گفت: شهید مطهری از چنان شجاعتی برخوردار بود که در مقابل سنتهای  متحجر، باز دارنده ، آسیب زا و پوسیده که  می تواند سست کننده پایه های اعتقادی مردم باشد، می ایستد.  ایشان به رغم توصیفات و تحسین های بی نظیرش از روحانیت  در کتاب "سازمان روحانیت" به آسیب شناسی این نهاد می پردازد و ای کاش این سنت حسنه در مورد سایر چالش های پیش روی حوزه  نیز ادامه می یافت. ایشان با اینکه وامدار روحانیت است اما این مسئله مانع نقد منصفانه این مجموعه نمی شود.

وی یادآور شد: شهید مطهری همواره بر استقلال روحانیت شیعه از دولتها در مقایسه با وابستگی روحانیت اهل سنت تأکید داشت و معتقد بود یکی از موانع جنبشهای اسلامی به فقدان استقلال روحانیت اهل سنت برمی گردد.

* آزادی از اهداف چهارگانه انقلاب اسلامی/ بی توجهی نظری و عملی به گفتار شهید مطهری

این پژوهشگر و جامعه شناس تأکید کرد: یکی دیگر از ویژگیهای شهید مطهری نگاه عمیق و دقیق ایشان به مقوله آزادی بود و از اینکه غرب تنها به آزادی اجتماعی پرداخته و به آزادی معنوی بی توجه است انتقاد می کردند.

وی با قرائت بخشهایی از سخنان شهید مطهری در مورد آزادی، بر مبانی هستی شناسی نگرش استاد تأکید کرد و افزود: شهید مطهری ضمن اینکه بر آزادی به عنوان یکی از اهداف چهارگانه انقلاب اسلامی تأکید دارند، آزادی عقیده را حق تکوینی می دانند. ایشان در کتاب "بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی" می نویسند «طبیعت هر چیزی برای هدف به وجود آمده، منشأ انتزاع حق است. مغز برای فکر کردن و زبان برای بیان آفریده شده، پس می توان از حق تکوینی (طبیعی) آزادی عقیده و آزادی بیان سخن گفت.»

دکتر افروغ افزود: اما باید سؤال کنیم که با توجه به آثار و گفتار شهید مطهری، وضعیت آزادی فکر و در کل آزادی اندیشه و ملزومات عقل گرایی آن در جامعه ما چگونه است، متأسفانه  با توجه به  رواج خرافه گرایی و جمودگرایی  و مصلحت گرایی های ناموجه می توان مدعی شد  ما توجه جدی به محتوا و عمق آثار شهید مطهری چه در نظر و چه در عمل  به ویژه در محیط های علمی نداریم.

وی در پایان با اشاره به عدم بهره گیری از ظرفیتهای قابل بسط اندیشه های شهید مطهری در جامعه یادآور شد: متأسفانه از سالهای گذشته تا کنون اسیر نوعی نگرشهای تزریقی و از بالا به پایین هستیم و به جای آنکه به بسترسازی کشف انقلاب و لایه های فلسفی و حکمی آن و  فهم افکار افرادی چون شهید مطهری بپردازیم، می خواهیم از طریق  فرمالیسم و روشهای دستورالعملی اندیشه های والا را تزریق کنیم . از یک سو شاهد به اصطلاح بزرگداشت شهید مطهری و بر پایی مسابقات مختلف هستیم و از سوی دیگرشاهد بی توجهی همزمان به عمق آرا و نظرات ایشان هستیم.