پس آنچه كه در قرآن راجع به نعیمهای جسمانی آمده است، نه تنها حاكی از نقص نیست بلكه از جامعیت قرآن حكایت می كند چون «انسان» به آن دنیا می رود نه اینكه نیمی از انسان می رود. اگر مثلاً قوه عقل انسان می رفت ولی قوه باصره اش نمی رفت، قوه سامعه اش نمی رفت، قوه لامسه اش نمی رفت، قوه هاضمه اش و به طور كلی قوه ای كه می خورَد و می آشامد (اكل و شرب) نمی رفت [آن سخن كه وجود نعیمهای جسمانی در آن جهان نقص است قابل قبول بود] ولی انسان به تمام وجودش به آن عالم می رود و در نتیجه اگر به كمالات انسانی و معنوی رسیده باشد باید هم تمام وجودش از تمام لذتها استفاده كند و البته شك ندارد كه لذتهای [معنوی بسی بالاتر است، ] همین طور كه در این جهان مقام حیوانیت یك مقام است و انسان حیوان هم هست كه به موجب حیوانیت خود می خورد، می آشامد و می خوابد، و مقام انسانیت خیلی بالاتر است. قرآن بعد از اینكه از بهشت و «جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ*» نام می برد می فرماید: وَ رِضْوانٌ مِنَ اَللّهِ أَكْبَرُ [1]. گویی به این تعبیر گفته: ولی یك ذره رضوان الهی یعنی رسیدن به مقام رضای الهی كه او از خدا راضی و خدا از او راضی- كه برای ما قابل تصور نیست كه مطلب یعنی چه و چگونه می شود- از تمام این لذتهای جسمانی بزرگتر است. اما در عین حال قرآن نمی گوید چونرِضْوانٌ مِنَ اَللّهِ أَكْبَرُپس اینها نباید باشد. نه، اینها هم در جای خودش باید باشد. ولی كسی كه بهرِضْوانٌ مِنَ اَللّهِ أَكْبَرُرسیده همینها هم برای او یك مفهوم و معنی دیگر پیدا می كند به طوری كه ایندو با یكدیگر منافات ندارند. در قسمتهای آخر همین آیات، قرآن لذات مادی را با لذات معنوی آمیخته. در آخرش می فرماید: وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً. خیلی تعبیر عجیبی است: اول صحبتوِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ است، آنهایی كه در خدمت هستند، حتی ساقیهای زیبا و چنین و چنان، ولی به یك جا می رسد كه ساقی، دیگر می شود خدا: خدا شرابی (آشامیدنی ای) طهور به آنها می آشاماند. فرق طهور با طاهر این است كه طاهر یعنی پاكیزه، طهور یعنی پاكیزه كننده، پاكیزه كننده از چه؟ از هر چه كه برای یك انسان از آن جهت كه انسان است نقص است، حتی از یك ذره غفلت. خدا به آنها جامی می آشاماند پاك كننده. آنهایی كه از این جام پاك كننده خدا جرعه ای و بلكه قطره ای آشامیده اند، برای آنها دیگر لذات جسمانی در عین اینكه لذات جسمانی است كیفیت و معنی دیگری دارد. این مطلبی بود كه لازم دیدم آن را توضیح بدهم، برای خیلی از آیات و از جمله آیات مورد بحث لازم است و شاید یك مقدار دیگر احتیاج به توضیح داشته باشد كه در هفته آینده ان شاء اللّه باز درباره اش توضیح می دهیم بعد آیات را تفسیر می كنیم. و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطاهرین. باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . . پروردگارا دلهای ما به نور ایمان منوّر بفرما. پروردگارا از نعیمهای جسمانی و معنوی بهشت نصیب همه ما بگردان، پروردگارا از آن جام طهور كه خودت به بندگانت وعده داده ای قطره ای و جرعه ای از بركت اولیاء خودت به همه ما بنوشان، دلهای ما را برای فراگیری معارف اسلامی آماده و پذیرا بفرما. پروردگارا اموات ما مشمول عنایت و مغفرت خودت قرار بده.

---