در دنباله بحث ربط حادث به قدیم، رسیدیم به مطالبی كه تحت عنوان «بحثٌ و
تحصیلٌ» مطرح شد. در «بحثٌ و تحصیلٌ» در این مورد بحث شد كه وقتی در ربط
حادث به قدیم قائل به رابطی شدیم آیا درباره خود آن رابط نظیر سؤالاتی كه درباره
حادثها مطرح است مطرح نیست؟
در ضمن یك مطلب بسیار بلند و عالی نیز مطرح شد و آن این بود: در مسأله
اختلاف قابل و مقبول از یك طرف و اختلاف و تعدد و تكثر مقبولها از طرف دیگر
[1]
- كه معمولا در لسان همه حكمای گذشته از جمله خود مرحوم آخوند تكرار
می شود- اگرچه این كثرتها از یك نظر صحیح و درست است، ولی اگر از نظر و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 202
وجهه دیگری به عالم و جهان نگاه كنیم یك وحدت بیش نمی بینیم؛ در واقع عالم
همچنان كه از نظر حدوث و قدم از یك جنبه حادث است و از جنبه دیگر قدیم
[2]، از
نظر وحدت و كثرت هم تقریبا چنین است. اینها مربوط به گذشته بود و دیگر
نمی خواهیم تكرار كنیم.
[1] - . یك نوع كثرت طولی و همچنین یك نوع كثرت عرضی قائل شدیم.
[2] - . یعنی از آن جهت كه مربوط به مبدأ خودش است قدیم است و از آن جهت كه خودش را با خودش و اجزائش را با یكدیگر مقایسه می كنیم حادث است.