البته سابقا درباره بقای موضوع در حركت جوهریه بحثی داشتیم كه از جنبه دیگری بود و در جهت عكس مطلبی بود كه اینجا مطرح است. در آنجا می گفتیم «در هر حركتی بقای موضوع شرط است و در حركت غیرجوهری موضوع باقی قابل فرض است ولی در حركت جوهریه قابل فرض نیست» . آنوقت یك سلسله بحثهایی مطرح می شد راجع به اینكه «موضوع در حركت جوهریه چیست؟ و اگر بخواهیم

مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 182

این موضوع را به نحوی باقی بدانیم چگونه باید [آن را تصویر كنیم؟ ] و اصلا آیا لازم هست ما در حركت جوهریه قائل به بقای موضوع شویم یا نه؟ » . در آنجا یكی از مطالب مرحوم آخوند این بود كه اصلا ضرورتی ندارد كه ما در حركت جوهریه دنبال موضوع باقی بگردیم [1]. این مطلب از ضمن كلمات خود مرحوم آخوند در همان جا استفاده می شد و روح مطلب ایشان هم همین بود، ولی مرحوم آخوند در آنجا تلاش فراوانی می كرد برای اینكه به نحوی كه با مبانی خودش منافات نداشته باشد، بقای موضوع را در حركت جوهریه تصویر كند، لذا می گفت «صورةٌ مّا باقی است» یا «ماهیت باقی است» یا «ماده باقی است» .

خلاصه اینكه: در آنجا بحث از آن نظر مربوط به بقای موضوع بود كه مستشكل چون می خواست به حركت جوهریه اشكال كند می گفت: «هر حركتی نیازمند به موضوع باقی است و چون در حركت جوهریه بقای موضوع معنی ندارد پس حركت جوهریه درست نیست» . بعد، از این اشكال از ناحیه های مختلف جوابهای گوناگونی داده می شد كه جواب اصلی این بود كه در حركت جوهریه به بقای موضوع به شكلی كه در جاهای دیگر مطرح است نیاز نداریم، و [در جوابهای دیگر] از جنبه های مختلفی به شكلی یك امر باقی در حركت جوهریه فرض می شد.

[1] - . گرچه آخوند این مطلب را مختصر بیان كرده بود، ولی آقای طباطبایی با حاشیه ای كه مرقوم فرموده بودند مطلب را روشن كردند.