دانشنامه
|
کتابخانه
|
اخبار
|
مقالات
|
پرسش و پاسخ
|
پایان نامه ها
|
مراکز
|
شخصیت ها
|
تقویم
تقویم بنیاد
تقویم علمی فرهنگی شهید مطهری
|
نگارخانه
|
فروشگاه
|
انجمن
|
مسابقات
صفحه اصلی
|
تماس با ما
|
معرفی بنیاد
|
انتشارات صدرا
|
راهنمای پایگاه ها
امکانات
ارسال به دوستان
ارسال اشکال
برگزیدن
چاپ
در
کل پایگاه
مقالات
پرسش و پاسخ
پایان نامه ها
اخبار و اطلاعات
تقویم علمی فرهنگی شهید مطهری
مراکز اسلامی
دانشنامه مطهري
کتابخانه
شخصیت ها
نگارخانه
انجمن
راهنمای پایگاه ها
کتابخانه
نام کتاب : درسهاى اسفار (4- 6) (مبحث زمان)
بازدید : 1552455
تاریخ درج : 1391/03/21
فهرست مطالب
جستجو
شناسه کتاب
ادامه ی مرحله ی هفتم
فصل 30:
در اثبات وجود زمان و بیان ماهیت آن
جلسه چهل و نهم
نظریات درباره زمان
حدیث منسوب به رسول اكرم
براهین وجود زمان در خارج:
برهان بر طریقه طبیعیون
هر چیزی زمانی دارد
2 برهان بر طریقه الهیون
جلسه پنجاهم
توضیح درباره برهان اول
بیان حكما
نكته ای درباره حاشیه علامه طباطبایی
توضیح برهان دوم
جلسه پنجاه و یكم
توضیح بیشتر در باره برهان دوم
جهات مختلف در زمان
ارتباط مسأله با حركت توسطی و حركت قطعی
فصل 31:
غایت قریب زمان و حركت تدریجی الوجود است
جلسه پنجاه و دوم*
غایات حركات افلاك از نظر حكما
استناد ملاصدرا به كلام شیخ بر حركت جوهری
پاسخ به نیابت از شیخ
سخن شیخ درباره طبیعی بودن اوضاع فلك و نقض مرحوم آخوند
اشكال در باب غایات و پاسخ شیخ به آن
نكته
غایت حركت طبیعت تجرد است
جلسه پنجاه و سوم
«و لیس كما ظُنّ فی المشهور أن هذا الجرم بشخصه علة مطلقة للزمان و الحركة »
زمان مشترك
وحدت شخصی عالم طبیعت
علت زمان باید مجرد از زمان باشد
سرایت این اصل به سایر مشخِصات
اشكال
جلسه پنجاه و چهارم
«و بجرمه یتحدّد الجهات و المكانیات بمثل البیان المذكور »
نظریه قدما درباره مكان طبیعی
علت مشخِصات اجسام یك موجود مجرد است
یك سؤال و پاسخ آن
حركت عرضی به علتی غیر از علت موضوع خود نیاز دارد
نتیجه
فصل 32:
قِدم زمان
جلسه پنجاه و پنجم
شخصیت غزالی
غزالی و مسأله قِدم زمانی عالم
تهافت الفلاسفه
بیان متكلمین از حدوث زمانی عالم
بیان غزالی
جلسه پنجاه و ششم
«و أیضا لو تقدم علی الزمان و الحركة شی ء هذا التقدم التجددی لكان عند وجوده عدمهما »
روح بحث
برهان انّی در رد حدوث عالم
برهان لمّی
مناقشه در این برهان
ربط حادث به قدیم
حركت و زمان، رابط میان حادث و قدیم
فصل 33:
در ربط حادث به قدیم
جلسه پنجاه و هفتم
مقایسه بحث ربط حادث به قدیم و بحث ربط متغیر به ثابت
تقریر اشكال در بحث ربط حادث به قدیم
مسیری كه مرحوم آخوند در مقام حل اشكال طی كرده اند
مراحلی كه باید در این مبحث طی كنیم
بیان شیخ و اتباعش در ربط حادث به قدیم
طرح اشكالی به مبنای شیخ در ربط حادث به قدیم
جواب اشكال
طرح اشكالی دیگر به مبنای شیخ و جواب آن
اشكالهای آخوند به بیان قدما در ربط حادث به قدیم
اشكال اول
مقصود آخوند از نسبی بودن حركت
ایراد حاجی سبزواری و علامه طباطبایی بر اشكال اول آخوند
ایرادی دیگر بر اشكال اول مرحوم آخوند
جلسه پنجاه و هشتم
«الثانی: إن الحركة لكونها امرا بالقوّة لایمكن تقدمّها علی وجود حادث موجود بالفعل »
خلاصه ایراد اول آخوند به مبنای قدما در ربط حادث به قدیم
اشكال علامه طباطبایی بر ایراد اول آخوند
اشكال حاجی سبزواری بر ایراد اول آخوند
اشكالهای حاجی و علامه طباطبایی بر ایراد اول آخوند، وارد نیست
تقریر دوباره مطلب قدما در ربط حادث به قدیم
ردّ اشكال حاجی بر ایراد اول آخوند
توضیح بیشتر
مدعای مرحوم آخوند در ربط حادث به قدیم
بیان مطلب آخوند به تعبیری دیگر
اشكال دوم مرحوم آخوند به مبنای شیخ و امثال او در ربط حادث به قدیم
تحلیل اشكال دوم آخوند
ایرادهایی كه بر اشكال دوم آخوند گرفته شده
ایراد علامه طباطبایی
ایراد حاجی سبزواری
اشكال سوم آخوند به مبنای قدما در ربط حادث به قدیم
ایراد حاجی سبزواری و علامه طباطبایی به اشكال سوم آخوند
ردّ ایراد حاجی سبزواری و علامه طباطبایی بر اشكال سوم آخوند
جلسه پنجاه و نهم
«الرابع: انا قد برهنّا علی أنّ جوهر الفلك بصورته الطبیعیة الوضعیة غیر باق بشخصه وكذا »
یك نكته
اشكال چهارم آخوند به مبنای شیخ و امثال او در ربط حادث به قدیم
اشكالی به ایراد چهارم آخوند
جواب اشكال
اشاره ای دوباره به ایراد اول آخوند به بیان قدما در ربط حادث به قدیم:
قرینه انتزاعی بودن حركت این است كه داخل در هیچ مقوله ای نیست
روح حرف آخوند: جعل به امور انتزاعی تعلق نمی گیرد
اشكال حاجی سبزواری به ایراد اول
اشاره ای دوباره به ایراد سوم آخوند به بیان قدما در ربط حادث به قدیم
اشكالهایی كه بر ایراد سوم آخوند وارد شده است
دنباله اصل مطلب:
رابط حادث و قدیم وجود جوهری طبیعت است
ذاتیات وجودْ غیر از ذاتیات ماهیت است
اختلاف وجود ذهنی و وجود عینی
جلسه شصتم
بحثٌ و تحصیلٌ
«و لك ان ترجع و تقول ان هذه الهویات المتجددة المسماة بالصور النوعیة و الطبائع الجرمیةكیف صدرت عن مؤثر قدیم »
طرح اشكال
خلاصه اشكال طرح شده
یك اشكال دیگر بنا بر قِدم ماده
جواب اشكال
آیا تركیب اتحادی ماده و صورت، بدون قول به حركت جوهریه قابل اثبات است؟
آیا مبانی ارسطو با قول به تركیب اتحادی ماده و صورت سازگار است؟
روح جواب آخوند
یك تذكر
نقش صورت در قبال استعدادهای ماده
جلسه شصت و یكم
ربط اشكال به مسأله بقای موضوع در حركت جوهریه
تقریر مجدد اشكال
مشكل نوشته های تألیفی مرحوم آخوند
جواب اشكال:
در حركت جوهریه نیازی به بقای موضوع نداریم
ماده و صورت جز در پرتو حركت قابل فرض نیست
خلاصه جواب مرحوم آخوند
تكمیل مطلب آخوند در ربط حادث به قدیم
وارد نبودن اشكالهای حاجی سبزواری و علامه طباطبایی به مرحوم آخوند
در حركت جوهریه، قابلْ حكمی مستقل از مقبول ندارد
بازگشت جنبه های قابلی به جنبه های عدمی
مطلب عالی علامه طباطبایی: كثرت عَرْضی صورتها نیز اعتباری است
جلسه شصت و دوم
«و اما السؤال عن اختصاص كل صورة خاصة بوقتها الجزئی »
خلاصه مباحث قبل
چرا هركدام از مراتب جوهر اختصاص به زمانی خاص دارد؟
جواب: تقدم و تأخر، ذاتی مراتب جوهر است
مثالِ مراتب اعداد
مراتب جوهر مانند مراتب زمان و مراتب عدد است
اشتباه نظام عینی و ذاتی هستی با نظامات اعتباری و قراردادی
مراتب وجود و هستی، ذاتی است
تقدم و تأخر مراتب زمان، به تبع تقدم و تأخر مراتب جوهر است
تشبیه نسبت میان جوهر و زمان به نسبت میان جسم طبیعی و جسم تعلیمی
جلسه شصت و سوم
«و امّا السؤال عن اختصاص كلّ صورة خاصة شخصیّة بوقتها الجزئیّ »
اشاره ای به مباحث گذشته
علت اختصاص هر امر زمانی به زمان خاص خودش چیست؟
جواب
تشبیه مراتب زمان به مراتب وجود
حاشیه علامه طباطبایی
بازگشت به اصل بحث و نظریه آخوند
زمانْ مقدار حركت جوهریه است
عبارت معروف آخوند: فللطبیعة امتدادان
جلسه شصت و چهارم
تعقیبٌ و إحصاءٌ
فصل 34:
زمان اول و آخر ندارد
جلسه شصت و پنجم
تقریر محل بحث: آیا زمانْ حادث و فانی زمانی است؟
برهان عدم حدوث زمانی زمان
اثبات مدعا به بیانی دیگر
یك مطلب استطرادی: بررسی عدم حدوث زمانی زمان طبق مبنای آخوند در
حقیقت زمان
نزاع بزرگ فلاسفه و متكلمین
ریشه اختلاف فلاسفه و متكلمین در بحث حدوث زمان
برهان فلاسفه بر قدم عالم از راه خدا
برهان فلاسفه بر قدم عالم از راه خود عالم
تقسیم اشیاء عالم به حادث و قدیم زمانی در كلام فلاسفه متقدم بر آخوند
حرف آخوند در مورد قدیم زمانی، طبق مبنای حركت جوهریه
برگشت به اصل مطلب
اشكال غزالی به برهان فلاسفه بر قدم زمان
جواب اشكال غزالی
جلسه شصت و ششم
«فإن قال قائل: إنّ هذا یوجب أن یكون إله العالم زمانیّا »
اشكال اول
جواب شقّ اول اشكال اول
تقریر اول شق دوم اشكال اول
جواب
تقریر دوم
جواب
اشكال دوم
جواب
اشكال سوم
جواب
اشكال چهارم
جواب
فصل 35:
ادله قائلین به بدایت زمان
جلسه شصت و هفتم
دلیل اول
برهان تطبیق
ادامه دلیل اول
جواب دلیل اول
دلیل دوم
جواب دلیل دوم
دلیل سوم
جواب دلیل سوم
دلیل چهارم
جواب دلیل چهارم
دلیل پنجم
جواب دلیل پنجم
دلیل ششم
جواب دلیل ششم
جلسه شصت و هشتم
«و السابع: انّ كلّ واحد من الحوادث إذا كان مسبوقا »
دلیل هفتم
آنچه در مورد این دلیل از جواب مرحوم آخوند به این دلیل فهمیده می شود
جواب دلیل هفتم
دلیل هشتم
جواب دلیل هشتم
جلسه شصت و نهم
«و عن ما ذكروه ثامنا و هو قریب المأخذ »
دلیل هشتم
جواب
«حدوث عالم» به تقریر مرحوم آخوند
تحلیل ادعای متكلمین
وجوهی كه مرحوم آخوند برای حدوث عالم ذكر كرده اند:
وجه اول
وجه دوم
وجه سوم
اشاره ای به حرف غزالی
جلسه هفتادم
«و اعلم أنّ مسألة إبطال التعطیل و إثبات الصانع المبدع »
اصطلاح «تعطیل»
معنای «تعطیل» در بحث ما
ارزش مسأله «فیاضیت حق تعالی» در معارف الهی
نقد برخی عرفا به قول حكما در باب قدم عالم
جواب مرحوم آخوند
توضیح حاجی
ادامه جواب
مرحوم آخوند: فالمصیر فی هذه المسألة إلی ما حقّقناه
كلام یكی از حكمای نصرانی در باب حدوث عالم
انطباق حرف یحیی نحوی با آنچه دانشمندان امروز می گویند
مرحوم آخوند: عالم در صورتی متناهی القوه است كه از غیب به آن امداد بعد از امداد نرسد
بیان برخی از فیزیكدانهای الهی
اعتراض شیخ اشراق به حرف یحیی نحوی و ردّ آن
فصل 36:
در حقیقت «آن» و كیفیت وجود و عدمش
جلسه هفتاد و یكم
معانی «آن»
معنی عرفی «آن»
معنایی برای «آن» كه مرحوم آخوند ذكر نكرده اند
فلاسفه: «آن» به معنی جزء لایتجزی وجود خارجی ندارد
معنای اوّلی كه مرحوم آخوند برای «آن» ذكر كرده اند
سه نوع انقسام
در زمان، تقسیم فكّی محال است
در زمان، تقسیم نوع دوم و سوم امكان دارد
فرق كمّ متصل با كمّ منفصل
حد مشترك میان اجزاء كمّ متصل جزء هیچ جزئی از آن نیست
«آن» به معنایی كه متفرع بر زمان است
كیفیت وجود «آن» به معنایی كه متفرع بر زمان است
كیفیت عدم «آن» به معنایی كه متفرع بر زمان است
اشیاء مرتبط با زمان سه قسمند:
قسم اول: امور آنیّ الحصول
مثال
امور آنی الحصول بر دو قسمند
قسم دوم: امور تدریجی الوجود
قسم سوم: امور دفعی الوجود
انكار فخر رازی قسم سوم را
جلسه هفتاد و دوم
خلاصه مباحث جلسه قبل
كیفیت عدم «آن»
اموری كه در حوزه زمانند بر سه قسمند:
قسم اول
قسم دوم
دفع یك اشكال
اشكال
جواب
قسم سوم
خلاصه مطالب شیخ
مثالی برای قسم سوم
اشكال فخر رازی به قسم سوم شیخ
جواب مرحوم آخوند به اشكال فخر رازی
جلسه هفتاد و سوم
«فسبیل البرهان علی تحقیق الأقسام علی سیاق ما فی الشفاء »
خلاصه مباحث قبل
بیان شیخ در شفا در تصویر اقسام سه گانه
طرح بحث در مثال حركت و سكون
طرح بحث در مثالی دیگر
طرح بحث در مثالی دیگر
خلاصه حرف شیخ تا اینجا
جواب شیخ
آنِ فاصل در امور آنیّ الحدوث
آنِ فاصل در امور تدریجی الوجود
آنِ فاصل در قسم سوم
تتالی آنات محال است
خلاصه حرف شیخ
جلسه هفتاد و چهارم
خلاصه مباحث گذشته
مصادیق قسم سوم در كلام شیخ
یك اشكال و جواب
شیخ: حركات توسطیه از قسم سوم اند
حركت قطعیه و حركت توسطیه
حرف شیخ در باب حركت توسطیه و قطعیه
حرف میرداماد و مرحوم آخوند در باب حركت قطعیه و توسطیه
مبنای حاجی سبزواری در حركت توسطیه و قطعیه
مبنای علامه طباطبایی در حركت قطعیه و توسطیه
قسم سوم مصداق واقعی عینی ندارد
ایرادی به مرحوم آخوند
تأیید ایراد مذكور
قسم اول هم مصداق واقعی عینی ندارد
جلسه هفتاد و پنجم
چند مطلب باقیمانده از فصل 36
مطلب اول
مطلب دوم
مطلب سوم: «آن» به معنایی كه زمان متفرع بر آن است
آنِ سیال
مثال
نظر مرحوم آخوند و حاجی سبزواری و شیخ در مورد آنِ سیال
فصل 37:
در كیفیت عدم حركت و عدم امور ناشی از حركت
جلسه هفتاد و ششم
محل بحث، عدم لاحق است
وجود تدریجی مستلزم عدم تدریجی است
در شی ء متدرج الوجود وجود تدریجی و عدم تدریجی همزمانند
حركت، نوعی اجتماع وجود و عدم است
در حركت واقعا اجتماع نقیضین نشده است
بیان مطلب
بیان مرحوم آخوند در عدم تدریجی
اشكال به بیان مرحوم آخوند
بیان صحیح مطلب
بیان علامه طباطبایی
اشكال به بیان علامه طباطبایی
تشابك وجود و عدم در حركت
دو اعتبار برای حركت
خود تدریج، وجود دفعی دارد
نقطه نظر مرحوم آخوند
جلسه هفتاد و هفتم
«و اعلم أنّه قد ذكر الشیخ فی مثل هذا المقام قوله: و أنت تعلم »
مطلبی كه مرحوم آخوند از شیخ نقل كرده اند
اعتراض فخر رازی
تأیید اعتراض فخر رازی درباره تكوّنها
ردّ اعتراض فخر رازی درباره فسادها
مرحوم آخوند: حق این است كه اصلا كون و فساد در عالم معنی ندارد
برهانی بر حركت جوهریه
توضیح قسمت آخر كلام شیخ
فصل 38:
در اینكه «آن» چگونه زمان را تقدیر می كند
ادامه جلسه هفتاد و هفتم
فصل 39:
در كیفیت تعدد زمان و حركت به وسیله یكدیگروكیفیت تقدیر هر یك از آنها با دیگری
جلسه هفتاد و هشتم
آیا مسأله تعدد و مسأله تقدیر یك مطلبند یا دو مطلب؟
تعدد واقعی و تعدد اعتباری زمان و حركت
آیا زمان به تبع كثرت واقعی حركت كثرت پیدا می كند؟
آنچه در این فصل تحت عنوان «تعدد حركت به زمان» بحث شده
آنچه كه تحت عنوان «تعدد زمان به حركت» در این فصل بحث شده
مثال
مثال دیگر
مسأله تقدیر حركت با زمان
مسأله تقدیر زمان با حركت
حكمةٌ مشرقیةٌ
واقعیت حركت، مسافت و زمان یكی است
جلسه هفتاد و نهم
آیا فاعل، موضوع، مبدأ و منتها عین حركتند؟
آیا حركت، عین مقوله ای است كه در آن واقع شده؟
مسافت
آیا حركت و زمان دو امر متغایرند؟
عروض تحلیلی و عروض عینی
یك سؤال
جواب
فصل 40:
در معنای بودن شی ء در زمان
ادامه جلسه هفتاد و نهم
ملاك ظرفیت، احاطه است
اعتبار ظرفیت در كل و جزء
اعتبار ظرفیت در كلی و جزئی
كاربرد دیگر فیئیّت
چرا زمان، ظرف برای اشیاء تلقی می شود؟
بیان شیخ در این باب
ردّ قول شیخ
مرحله ی هشتم
فصل 1:
در مبدأ و منتهای حركت و وقوع تضاد بین این دو
جلسه هشتادم
منشأ تضاد حركات چیست؟
تضاد حركات در حركت كیفی
تضاد حركات در حركت أینی
تضاد حركات در حركت كمّی
تضاد حركات در حركت وضعیه و حركت أینی مستدیره
دو سؤال در مورد حركت وضعیه و حركت أینیه مستدیره
اشكال علامه طباطبایی
جواب از اشكال علامه طباطبایی
مناقشه دیگری در كلام مرحوم آخوند
جواب مناقشه
آیا حركت باید فقط یك غایت داشته باشد؟
فصل 2:
در نفی حركت بالذات از پنج مقوله دیگر
جلسه هشتاد و یكم
معنی عدم حركت در مقوله اضافه و مقوله جده
اشكال علامه طباطبایی به تعبیر «بالعرض» در كلام مرحوم آخوند
منشأ اختلاف نظر مرحوم آخوند و علامه طباطبایی
معنی عدم حركت در مقولات دیگر
مقوله ای كه عین تدریج است محال است وجود تدریجی داشته باشد
ادله امتناع وقوع حركت در حركت
اشكالی به بیان مرحوم آخوند با استفاده از مطالب خود ایشان
كاربرد اصطلاح «حركت در حركت» در دو معنای دیگر:
معنی اول
معنی دوم
فصل 3:
در حقیقت سكون
جلسه هشتاد و دوم
حقیقت «سكون» چیست؟
بحث در مورد حقیقت سكون، بحث لفظی نیست
«سكون» امری عدمی است
دلیل اول
اشكال
جواب
دلیل دوم بر عدمی بودن سكون
طرح یك بحث مهم: اگر «سكون» وجودی باشد محتاج به علت است
آیا «سكون» عدم حركت در مبدأ است یا عدم حركت در منتها؟
آیا ممكن است جسمی نه متحرك باشد نه ساكن؟
مثال اول
مناقشه در این مثال
مثال دوم
مناقشه در مثال دوم
جلسه هشتاد و سوم
مفهوم سكون
آیا سكونِ مقابل حركت، سكون در ابتداست یا سكون در انتها یا هر دو؟
اشكال
جواب
آیا ممكن است جسمی نه متحرك باشد و نه ساكن؟
مثال دیگر
مثال سوم
جواب از مثال اول
جواب از مثال دوم
جواب از مثال سوم
سؤال
جواب
فصل 4:
در وحدت عددی و نوعی و جنسی حركت
جلسه هشتاد و چهارم
وحدت شخصی، وحدت نوعی و وحدت جنسی
وحدت بالنوع و وحدت بالجنس
بیان مرحوم آخوند طبق مبانی دیگران
ملاك وحدت عددی حركت چیست؟
برای تشخص حركت، تشخص «مسافت» هم لازم است
آیا برای تشخص «حركت» وحدت مبدأ و منتها و محرك، لازم نیست؟
ملاك وحدت بالنوع دو حركت چیست؟
مثال برای حركتی كه مبدأ و منتهای آن واحدند و مسافتْ متعدد بالنوع
مثال برای حركتهای كیفی
منشأ اختلاف جنسی دو حركت چیست؟
اشكال
جواب برخی به این اشكال
رد مرحوم آخوند بر اشكال و جواب آن
فصل 5:
در حقیقت سرعت و بطؤ
جلسه هشتاد و پنجم
آیا تفاوت سرعت و بطؤ به تخلل سكونات است؟
ردّ این نظریه
حاشیه علامه طباطبایی
نقد بیان علامه طباطبایی
فصل 6:
چند مسأله درباره سرعت و بطؤ
ادامه جلسه هشتاد و پنجم
مسأله اول: سرعت و بطؤ در همه مقولات به یك معناست
مسأله دوم: علت بطؤ چیست؟
مسأله سوم: تقابل سرعت و بطؤ چه نوع تقابلی است؟
نقد بیان مرحوم آخوند در تقابل بین سریع و بطی ء
بیان علامه طباطبایی در نقد مرحوم آخوند
مسأله چهارم: مراتب سرعت و بطؤ
جلسه هشتاد و ششم
«و منها أنّ العلامة الطوسی ذكر فی رسالة بعثها إلی بعض معاصریه »
سؤال خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه طوسی: و لایمكن أن یقال
خلاصه اشكال خواجه
جواب مرحوم آخوند از اشكال خواجه
مثال دیگر
آیا در عالم فقط یك زمان وجود دارد، یا به عدد حركات زمان وجود دارد؟
فصل 7:
تضاد حركات
ادامه جلسه هشتاد و ششم
ملاك تضاد چیست؟
ملاك تضاد حركات تضاد مبدأ و منتهاست
جلسه هشتاد و هفتم
چه حركتهایی متضادند؟
گاهی مبدأ و منتها تضادشان را از حركت می گیرند
كمیت موجّه و كمیت غیر موجّه
اشكال
جواب
تقابل جهات چه تقابلی است؟
منشأ تقابل حركتها فقط تقابل منتهاهاست
فصل 8:
آیا حركات مستقیمه با حركات مستدیره تضاد دارند؟
جلسه هشتاد و هشتم
محل بحث
دلیل اول بر اینكه دو حركت مورد بحث، متضاد نیستند
دلیل دوم
ردّ این دلیل
دلیل سوم
اشكال
جواب
سؤال ابوریحان بیرونی از ابن سینا
توضیح حاجی سبزواری
فصل 9:
آیا تخلل سكون بین دو حركت ضروری است؟
جلسه هشتاد و نهم
آنچه در این فصل طرح شده
مثال
برهان اول قدما بر تخلل سكون
رد برهان اول
برهان دوم
رد برهان دوم
اشكال حاجی سبزواری
برهان سوم
رد برهان سوم
برهان چهارم
رد برهان چهارم
برهان بوعلی بر تخلل سكون
نظریه میل
جلسه نودم
اعتراض دیگر فخر رازی
ادله قائلین به عدم تخلل سكون
جواب اجمالی مرحوم آخوند از طرف بوعلی
جواب فخر رازی از دلیل قائلین به عدم تخلل سكون
اشكال مرحوم آخوند به كلام فخر رازی
اشكال دیگر مرحوم آخوند به كلام فخر رازی
جوابی دیگر به فخر رازی
اشكالی دیگر به قائلین به تخلل سكون
جواب
شبهه حبه مرمیّه
جواب فخر رازی
جواب مرحوم آخوند
فصل 10:
انقسام حركت به اعتبار فاعل آن
جلسه نود و یكم
حركت بالعرض
اصطلاح «حركت بالعرض» و «حركت بالتبع»
ادامه تقسیم حركت:
حركت قسریّه
حركت ارادی و حركت طبیعی
نقد تقسیم مذكور
تقسیم حركت به بالذات و بالعرض
تقسیم حركت به بالطبع و بالقسر
تقسیم حركت به ارادی و طبیعی
اختلاف در مورد مسأله حركت نبض
حركت تنفس
یك سؤال
جواب
حركت بالتسخیر
اصطلاح «تسخیر» در قرآن
فصل 11:
غایت حركت طبیعی چیست؟
ادامه جلسه نود و یكم
فصل 12:
آیا مبادی حركات مختلف می توانددر شی ء واحد وجود داشته باشد؟
ادامه جلسه نود و یكم
آیا حركت مستدیر می تواند طبیعی باشد؟
فصل 13
مبدأ حركتهای قسری
جلسه نود و دوم
طرح بحث
چهار نظریه
نظریه اول (ارسطو)
نظریه دوم
مردود بودن این دو نظریه از نظر حكمای اسلامی
نظریه سوم (متكلمین)
نظریه متكلمین می تواند مستمسكی برای مادیین قرار بگیرد
نظریه چهارم (حكما)
نظر بوعلی
نظر مرحوم آخوند
اشكال مرحوم آخوند به شیخ
لازمه نظر متكلمین، شیخ و مرحوم آخوند یكی است:
حركت قسری اگر به مانع برنخورد، إلی الأبد ادامه پیدا می كند
قانون جبر نیوتن
تفسیر فلسفی نظریه نیوتن از نظر دانشمندان جدید
نظریه نیوتن در تعارض با نظریات متكلمین و بوعلی و صدرالمتألهین نیست
جلسه نود و سوم
خلاصه مباحث گذشته
نظریه شایع جدید: معیار صحت علم، عمل است
یكی از لوازم این نظریه
اشكال بزرگ این نظریه
اصطلاح «تكامل فرضیه ها» صحیح نیست
بررسی نظریه های مطرح در مورد حركت قسریه:
نقد نظریه متجددین
نقد نظریه متكلمین
نقد نظریه بوعلی
آیا حركت وضعی می تواند قسری باشد؟
آیا حركت كمّی می تواند قسری باشد؟
آیا حركت كیفی می تواند قسری باشد؟
آیا حركت جوهری قسری وجود دارد؟
فصل 14:
مبدأ میل مستقیم یا مستدیر در اجسام
جلسه نود و چهارم
سؤال
جواب
امكان ندارد در خارج، جسم مطلق وجود پیدا كند
بیان اولیه مرحوم آخوند در اثبات مدعا
حركت بدون عایق محال است
جلسه نود و پنجم
طرح بحث
طرح بحث به بیانی دیگر
بیان سوم برای طرح بحث
بیان ابتدایی مرحوم آخوند برای اثبات مدعا
مقدمه اول
مقدمه دوم
اثبات مدعا
اشكالهای این بیان:
اشكال اول
جواب
اشكال دوم
اشكال سوم
مرحوم آخوند: فنَزیدُك إیضاحاً
اتصاف قوه ها به زیاده و نقصان و تناهی و لا تناهی
اتصاف حركت به زیاده و نقصان و تناهی و لا تناهی
آیا قوه جسمانی غیرمتناهی در عالم وجود دارد؟
جلسه نود و ششم
«و لمّا كان امتناع اللاتناهی بحسب الشدّة و هو أن یقع الأثر »
مناقشه
برهانی از راه تناسب
اشكال اول
اشكال دوم
شكوكٌ و إزاحاتٌ
شكّ اول
شكّ دوم
شكّ سوم
جواب مرحوم آخوند
جلسه نود و هفتم
خلاصه مباحث گذشته
برهان دوم
اشكال به این برهان
یكی از شكوكی كه بر این برهان وارد شده
خلاصه شك
جواب خواجه
فقط معاوق می تواند محدِّد حركت باشد
تقسیمی كه خواجه بیان كرده
حركت، جنگ است
دو نتیجه مترتب بر این مطلب كه حركت بدون معاوق محال است
جلسه نود و هشتم
سه مناقشه:
مناقشه اول
مناقشه دوم
جواب
مناقشه سوم
پیگیری مطلب به همان ترتیبی كه خود مرحوم آخوند ذكر كرده اند:
شبهه ابوالبركات بغدادی و فخر رازی
بیان خواجه در رد شبهه مذكور
مبنای علامه طباطبایی در باب سرعت و بطو
طرح مسأله سرعت و بطو در حركت جوهری
جلسه نود و نهم
خلاصه اشكال ابوالبركات بغدادی و فخر رازی
مسیری كه در ادامه این بحث طی خواهیم كرد
جواب مرحوم آخوند
اشكال به بیان مرحوم آخوند
جواب اول از اشكال به بیان مرحوم آخوند
اشكال به این جواب
جواب دوم از اشكال به مرحوم آخوند
بیان خواجه در جواب اشكال ابوالبركات و فخر رازی
اشكالات بعض اللاحقین به خواجه:
اشكال اول
اشكال دوم و سوم
جواب
اشكال چهارم
اشكال پنجم
جلسه صـ- دم
«أقول جمیع اعتراضاته مدفوعة »
اشكال اول بعض اللاحقین
جواب
اشكال دوم
جواب
اشكال سوم
جواب
اشاره ضمنی مرحوم آخوند به مبنای خودش
اعتراض به مرحوم آخوند
اشكال چهارم
جواب
اشكال پنجم
جواب ما به این اشكال
جواب مرحوم آخوند
اشكال ششم
جواب
اشكال هفتم
جواب
تتمّةٌ
مسائل مهمی كه در این فصل ضمنا مطرح شد
جلسه صد و یكم
بیان فهرست وار مباحثی كه در فصل 14 مطرح شد
تا اینجا مربوط به عنوان بحث بود
بحث مهمی كه خواجه در ضمن مبحث اصلی مطرح كرده:
وجود معاوق در حركت، لازم است
یكی از اشكالاتی كه ما مطرح كردیم
یك استبعاد نسبت به حرف خواجه
جواب: حركت طلب است
آیا بحث عائق، در سایر حركات هم مطرح می شود؟
آیا بحث عائق و مانع، در حركت جوهریه هم مطرح می شود؟
آیا واقعا طبیعت و قاسر نمی توانند محدِّد سرعت باشند؟
فصل 15:
قوای محركه جسمانی از نظر تحریك متناهی اند
جلسه صد و دوم
نتیجه عالی این بحث
اقامه برهان عقلی در مسائل طبیعی دشوار است
محل بحث
اقامه برهان
خلاصه مطلب
خلاصه مطلب این است:
ایرادهایی كه بر این برهان وارد شده
ایراد اول
جواب
جلسه صد و سوم
خلاصه مباحث گذشته
ایراد دوم
جواب
جواب
ایراد سوم
جواب
ایراد چهارم
جواب شیخ
بررسی جواب شیخ
جواب مرحوم آخوند
جلسه صد و چهارم
طرح مجدد ایراد چهارم
جواب شیخ
نقد مرحوم آخوند بر جواب شیخ
ایراد پنجم
جواب
ایراد ششم
بیان اول در جواب این ایراد
رد این جواب
جواب شیخ به ایراد ششم
نقد مرحوم آخوند بر جواب شیخ
جواب مرحوم آخوند به ایراد ششم
نقد علامه طباطبایی به مرحوم آخوند
بررسی نقد علامه ی طباطبایی
ایراد هفتم
جواب نقضی
جواب حَلّی
جواب برخی به ایراد هفتم
رد این جواب
جلسه صد و پنجم
بررسی مجدد برهان تناهی قوای جسمانی
مدعا در فصل 15
مناقشه
اگر بر امتناع تأثیر غیرمتناهی مدّةً برهان اقامه
كنیم، مدعای ما در این فصل اثبات شده است
برهان مذكور در این فصل
ادامه برهان به بیانی كه حاجی سبزواری در حاشیه دارند
اشكال
اشكالی دیگر
ادامه برهان
مناقشه
نگاهی دوباره به بحث حركت (1)
جلسه صد و ششم
بی نظمی مطالب در كتاب اسفار
بحث تعریف حركت و بحث اركان حركت
برخی از مسائل مربوط به باب محرك
بحث موضوع حركت (متحرك)
بحث مبدأ و منتهای حركت
بحث مسافت
بحث زمان
نكته
بحث اقسام حركت
بحث احكام حركت
بی نظمی در ترتیب مباحث كتاب اسفار
نمونه هایی از بحثهای استطرادی در كتاب اسفار
خلاصه
مرحله هفتم و هشتم باید به یك مرحله برگردد
مرحوم آخوند فرصت تنظیم مطالب اسفار را پیدا نكرده
مسائلی كه احتیاج به بررسی بیشتر دارد:
مسأله اول
مسأله دوم
مسأله سوم
نگاهی دوباره به بحث حركت (2)
جلسه صد و هفتم
خلاصه بحث جلسه قبل
چرا حركت به موضوع نیاز دارد؟
اشكال تصویر موضوع، در حركت جوهریه
جواب
جامع نبودن بعضی از تعابیر در باب حركت
مسأله ربط متغیر به ثابت
راه حل حكما برای ربط متغیر به ثابت
راه حل مرحوم آخوند برای ربط متغیر به ثابت
اشكال
جواب
اشكال مهم تر
نگاهی دوباره به بحث حركت (3)
جلسه صد و هشتم
چرا حركت عرضی نمی تواند رابط میان ثابت و متغیر باشد؟
اشكال
جواب
تشبیه
خلاصه حرف مرحوم آخوند
بحث زمان
مسائلی كه در باب زمان باید درباره آنها بحث كرد
مرحله ی نهم
فصل 1
در بیان حقیقت حدوث و قدم
جلسه صد و نهم
فی بیان حقیقتهما
بحث حدوث و قدم بحث خوبی است كه مختصر هم هست یكی از مسائلی كه درامور عامه فلسفه اُولی مطرح می شود مسأله حدوث و قدم است مسأله دیگری كه قریب به این مسأله است
تعریف حدوث و قدم
سؤالی به عنوان مقدمه
حدوث و قدم نسبی
جامع المقاصد
مرحوم آخوند حدوث و قدم را مشترك لفظی می دانند
حدوث و قدم زمانی
بنا بر این تعریف، زمان نمی تواند حادث زمانی باشد
تعریف حدوث و قدم زمانی به نحوی دیگر
اشاره ای به حاشیه علامه طباطبایی
حدوث و قدم ذاتی
حكما در طرح مسأله حدوث و قدم ذاتی، ناظر به مطلب متكلمین اند
فصل 2:
در اثبات حدوث ذاتی
جلسه صد و دهم
در بحث قبل گفتیم كه باید ببینیم معنی حدوث و قدم چیست و آیا حدوث و قدم زمانی و ذاتی اشتراك معنوی دارند، یا اینكه هر كدام معنی مخصوصی دارند بدون اینكه جامع مشتركی در كار باشد و مشترك لفظی اند
حدوث و قدم مشترك معنوی اند
حدوث ذاتی
بیان اول در حدوث ذاتی
اشكال
جواب مرحوم آخوند
اشكال حاجی سبزواری به جواب مرحوم آخوند
اشكال علامه طباطبایی به جواب مرحوم آخوند
جواب علامه طباطبایی از اشكال خودشان
ردّ جواب علامه طباطبایی
نقل جمله ای از شیخ
اشكال به عبارت شیخ
توجیه خواجه برای عبارت شیخ
مقدمه اول:
قاعده فرعیت
اشكالی در مورد قاعده فرعیت
جوابی كه از برخی نقل شده
جواب مرحوم آخوند
مقدمه دوم:
طرح یك سؤال
جواب نقضی
جواب حلّی
در هلیات بسیطه، ذهن موضوع را از وجود تجرید می كند
اشكال
بیان دوم در حدوث ذاتی
فصل 3:
آیا حدوث زمانی كیفیتی زائد بر وجود حادث است؟
جلسه صد و یازدهم
آیا حدوث زمانی، كیفیتی زائد بر وجود حادث است؟
مسبوقیت، كیفیت نیست
مسبوقیت از معقولات ثانیه فلسفی است
حدوث حادث، ذاتی حادث است
مرتبه هر وجودی مقوّم ذات آن است
مسأله حدوث جز با مسأله حركت حل نمی شود
فصل 4:
حدوث، علت نیاز به علت نیست
ادامه جلسه صد و یازدهم
دو نكته
حدوث، مناط احتیاج به علل مُعدّه است
فصل 5:
تقدم و تأخر و اقسام این دو
جلسه صد و دوازدهم
رابطه بحث حدوث و قدم با بحث تقدم و تأخر
تقدم و تأخر از احوال موجود بما هو موجود است
سیر بحث
تقدم و تأخر بالزمان
تقدم و تأخر بالرتبه
تقدم و تأخر بالطبع
تقدم و تأخر بالعلّیه
تقدم و تأخر بالشرف
دو سؤال
تقسیم كلی به متواطی و مشكّك
نظریه بوعلی در كلی مشكّك
نظر شیخ اشراق در كلی مشكّك
نظر صدرالمتألهین در كلی مشكّك
ارتباط بحث كلی مشكّك با بحث تقدم و تأخر
مرحوم آخوند تقدم بالدهر را قبول ندارد
منظومه
تقدم بالحقیقه
تقدم بالحق
فصل 6:
آیا اقسام تقدم و تأخر مشترك معنوی اند یا لفظی؟
جلسه صد و سیزدهم
خلاصه مباحث گذشته
اشكال: تعریف شیخ بر تقدم بالزمان صدق نمی كند
نقل عبارتی مجمل از شیخ در شفا
صدق تعریف شیخ بر اقسام دیگر تقدم و تأخر
رابطه بحث تشكیك منطقی با بحث تقدم و تأخر فلسفی
مبنای شیخ در تشكیك
مبنای شیخ اشراق در تشكیك
مبنای مرحوم آخوند در تشكیك
لازمه مبنای شیخ اشراق
لازمه مبنای مرحوم آخوند
آیا تقدم و تأخر مشترك معنوی اند؟
شیخ اشراق: همه اقسام تقدم و تأخر به تقدم و تأخر بالطبع برمی گردد
جلسه صد و چهاردهم
خلاصه نظر شیخ اشراق
ایرادهای مرحوم آخوند بر نظر شیخ اشراق:
ایراد اول
ایراد دوم
ایراد سوم
ایراد چهارم
مرحوم آخوند مشكل تقدم بالزمان را حل نكرده اند
راه حل حاجی برای اشكال صدق تعریف شیخ بر تقدم بالزمان
منظومه
اسفار
راه حل علامه طباطبایی
فصل 7:
آیا اطلاق تقدم بر اقسامش به تشكیك است؟
جلسه صد و پانزدهم
طرح بحث
تقدم، كلی مشكك است
توضیح
نقل مطلبی از بهمنیار
التحصیل
توجیه شیخ اشراق برای حرف بهمنیار
اشكال مرحوم آخوند به توجیه شیخ اشراق
توجیه مرحوم آخوند برای حرف بهمنیار
اشكال به توجیه مرحوم آخوند
اشكال مرحوم آخوند به توجیه خودش
اشكال
راه حل مرحوم آخوند
فصل 8:
در اقسام معیّت
جلسه صد و شانزدهم
تقدم و تأخر، به حسب مفهوم شقّ سومی هم دارند؛ یعنی اگر نسبت میان دو شی ء رادر نظر بگیریم منحصر به تقدم و تأخر نیست، بلكه شقّ سومی هم دارد و آن این است كه این شی ء با آن شی ء باشد بنابراین این سه مفهوم عِدل یكدیگر قرارمی گیرند: تقدم، تأخر و معیّت
در اینجا اولا این بحث مطرح است كه آیا شق چهارمی هم فرض می شود؟ شق چهارم این است كه شیئی نسبت به شی ء دیگر، نه تقدم داشته باشد نه تأخر و نه معیت مثلا در باب تقدم و تأخر زمانی، شیئی نسبت به شی ء دیگر نه تقدم زمانی داشته باشد نه تأخر زمانی و نه معیت زمانی همچنین در سایر اقسام تقدم و تأخر
مسأله دیگر این است كه تقابل معیت با تقدم و تأخر چه نوع تقابلی است؟ یك وقت ما تقابل میان تقدم و تأخر را می سنجیم، و یك وقت تقابل میان معیت با تقدم
تقابل معیت با تقدم و تأخر تقابل عدم و ملكه است
معنای معیت
معیت من جمیع الجهات
تضایف میان علت و معلول چگونه با مسأله تقدم علت بر معلول قابل جمع است؟
جواب
اضافه اشراقیه
فصل 9:
تكمیل بحث حدوث ذاتی
جلسه صد و هفدهم
در فصل دوم تحت عنوان «فی إثبات الحدوث الذاتی» مقداری راجع به حدوث ذاتی بحث شد این فصل در واقع متمم و مكمل آن فصل است در آنجا گفتیم كه درباب حدوث، اول این مسأله مطرح می شود كه: تعریف حدوث چیست؟ برای حدوث دو تعریف بیان كرده اند تعریف اول این است: مسبوقیت وجود شی ء به عدم خودش بنابراین «این شی ء حادث است» یعنی نبوده و بعد پیدا شده
تعریف دوم این است: مسبوقیت وجود شی ء به غیر؛ یعنی حادث چیزی است كه بعد از چیز دیگری پیدا شده است و چیز دیگری بر آن، تقدم وجودی دارد بنابراین قدیم چیزی است كه چیز دیگری بر آن تقدم وجودی ندارد البته شایدعرف معنی اول برای حدوث را بیشتر بپذیرد
متكلمین در باب مسبوقیت وجود شی ء به عدم، مسبوقیت زمانی را گرفته اند و
بیان شیخ در باب حدوث ذاتی
اشكال به بیان شیخ
جواب
اشكال به این جواب
بیان مرحوم آخوند در حدوث ذاتی طبق مبانی خودشان
جلسه صد و هجدهم
توجیه حدوث ذاتی از نظر ماهیت
جواب
كلام محقق دوانی
اشكال مرحوم آخوند به حدوث دهری میرداماد
حدوث دهری میرداماد
نظر مرحوم آخوند درباره حدوث دهری
ادامه مطالب محقق دوانی
متن اسفار (همراه توضیحات استاد هنگام تدریس
فصل 30فی اثبات حقیقة الزمان و أنه بهویته الاتصالیة الكمیة مقدار الحركات و بما یعرض له من الانقسام الوهمی عددها
فصل 31فی أن الغایة القریبة للزمان و الحركة تدریجیة الوجود
فصل 32فی أنه لا یتقدم علی ذات الزمان و الحركة شی ء الاّ الباری عزّ مجده
فصل 33فی ربط الحادث بالقدیم
فصل 34فی أنّ الزمان یمتنع أن یكون له طرف موجود
فصل 35فی احتجاج من یضع للزمان بدایة
فصل 36فی حقیقة الآن و كیفیة وجوده و عدمه
فصل 37فی كیفیة عدم الحركة و ما یتبعها
فصل 38فی أنّ الآن كیف یعدّ الزمان
فصل 39فی كیفیة تعدد الزمان بالحركة و الحركة بالزمان
فصل 40 فی الاُمور التی فی الزمان
فصل 1المرحلة الثامنةفی تتمة أحوال الحركة و أحكامها
فصل 2فی نفی الحركة عن باقی المقولات الخمس بالذات
فصل 3فی حقیقة السكون و أنّ مقابل الحركة أیّ سكون هو و أنّه كیف یخلو الجسم عنهما جمیعاً
فصل 4فی الوحدة العددیة و النوعیة و الجنسیة للحركة
فصل 5فی حقیقة السرعة و البطؤ و أنهما لیسا بتخلل السكون
فصل 6فی أحوال متعلقة بالسرعة و البطؤ
فصل 7فی تضاد الحركات
فصل 8فی أن المستقیمة من الحركة لاتضاد المستدیرة و لا المستدیرات
فصل 9فی أن كل حركة مستقیمة فهی منتهیة الی السكون
فصل 10فی انقسام الحركة بانقسام فاعلها
فصل 11 أنّ المطلوب بالحركة الطبیعیة ماذا؟
فصل 12فی أنّ مبادی الحركات المختلفة یمكن أن یجتمع فی جسم واحد أم لا؟
فصل 13 تحقیق مبدأ الحركة القسریة
فصل 14فی أنّ كلّ جسم لابدّ و أن یكون فیه مبدأ میل مستقیم أو مستدیر
فصل 15فی أن القوة المحركة الجسمانیة متناهیة التحریك
فصل 1المرحلة التاسعة
فصل 2فی اثبات الحدوث الذاتی
فصل 3 فی أن الحدوث الزمانی هل هو كیفیة زائدة علی وجود الحادث
فصل 4 فی أن الحدوث لیس علة الحاجة إلی العلة المفیدة بل هو منشأ الحاجة إلی
فصل 5فی ذكر التقدم و التأخر و أقسامهما
فصل 6 (فی كیفیة الاشتراك بین هذه الاقسام)
فصل 7 دعوی أن اطلاق التقدم علی اقسامه بالتشكیك و التفاوت
فصل 8 فی اقسام المعیة
فصل 9 فی تحقیق الحدوث الذاتی
پربیینده ترین کتابها
آشنایى با قرآن (1- 9)
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
فلسفهء تاریخ (1- 4)
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
آشنایى با قرآن (10- 14)
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
درسهاى اسفار (4- 6) (مبحث زمان)
شرح مبسوط منظومه
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
تازه های کتاب
یادداشتهای استاد مطهری جلد سوم
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
یادداشتهای استاد مطهری جلد پنجم
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
یادداشتهای استاد مطهری جلد هفتم
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
یادداشتهای استاد مطهری جلد ششم
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
یادداشتهای استاد مطهری جلد دهم
پدیدآورنده : استاد شهید مرتضی مطهری
ادامه ی مرحله ی هفتم
کليه حقوق برای پايگاه شهید مطهری محفوظ است