ایشان می گوید: جواب این سؤال از آنچه گفتیم روشن است. این كه گفتیم «تقدم و
تأخرْ ذاتی مراتب جوهر است» یعنی زمان امری بیرون از این مراتب نیست. عین
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 197
همان حرفی را كه دیگران در مراتب زمان می گویند، ما در مراتب جوهر می گوییم.
در باب زمان وقتی می گفتیم «دیروز بر امروز تقدم دارد» اگر كسی می پرسید «چرا
آن قطعه از زمان كه اسمش دیروز است به جای این قطعه از زمان كه اسمش امروز
است قرار ندارد و این قطعه كه اسمش امروز است به جای آن قطعه كه اسمش دیروز
است قرار ندارد؟ » در جواب می گفتیم: اگر كسی معنی زمان را تصور كند می فهمد كه
اصلا این سؤال معنی ندارد؛ دیروز دیروز بودنش مساوی است با همان ظرفیت
خاص و عین مقدم بودن بر امروز و مؤخر بودن از پریروز است، و امروز امروز
بودنش عین مؤخر بودن از دیروز و مقدم بودن بر فرداست. تقدم و تأخرْ ذاتی زمان
است، نه اینكه هویت دیروز می تواند همین كه هست باشد ولی در جای امروز قرار
بگیرد و هویت امروز می تواند همین كه هست باشد ولی در جای دیروز قرار بگیرد.
جایی كه «امروز» و «دیروز» قرار دارند عین هویتشان است و حتی اگر بگوییم
«جزء هویت» مسامحه در تعبیر كرده ایم. پس در اینجا جابجا شدن و عوض شدن
معنی ندارد.