خلاصه اشكالی كه بیان شد این است: شما قائل هستید كه صور و هویات جوهریه
[1]
متجدد بالذات هستند و همین صورت جوهریه متجدده بالذات رابط میان حادث و
قدیم است. می گوییم: صورت بلاماده است یا مع الماده؟ اگر صورت بلاماده باشد
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 173
لازم می آید تجرد این صورتها و طبیعت نبودن آنها؛ چون طبیعت بودنِ طبیعت و
مادی بودن امر مادی به این است كه تعلق به ماده داشته باشد. پس نمی توانید
بگویید در این صور هیچ حیثیت قابلی ای وجود ندارد.
اما اگر بگویید در این صور حیثیت قابلیّ
[2]وجود دارد، می گوییم: این ماده یا
قدیم است یا حادث. اگر حادث باشد تسلسل لازم می آید (یعنی لازم می آید خود
این ماده قابل هم قابلی داشته باشد و قابل دوم هم قابلی داشته باشد و. . . ) ، و اگر
قدیم باشد اقلّ محذورات این است كه در عالم به جزئی قدیم و جزئی حادث یا
جزئی ثابت و جزئی متغیر قائل شده باشیم و حال آنكه مدعای شما این است كه این
عالم به تمام ذرات و اجزائش حادث و متغیر متحرك است.
[1] - . اصلا هویت جوهر به صورتش است، شیئیة الشی ء بصورته لا بمادّته.
[2] - . [ «یاء» در كلمه «قابلیّ» برای نسبت است نه تنكیر، لذا مشدد آمده. ]