فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ. .

جمله ای اخیراً به مولای متقیان منسوب شده است به این عبارت: لاتُؤَدِّبوا اَوْلادَكُمْ بِاَخْلاقِكُمْ لِاَ نَّهُمْ خُلِقوا لِزَمانٍ غَیْرِ زَمانِكُمْ. معنای این جمله این است كه فرزندان خودتان را به اخلاق خودتان تربیت نكنید، برای اینكه آنها برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند؛ یعنی شما متعلق به یك زمان هستید و فرزندان شما متعلق به زمان آینده. اخلاقی كه شما خودتان دارید خوب است ولی متعلق به زمان شماست، اما اخلاقی كه آنها باید داشته باشند اخلاقی است كه باید در زمان آینده خوب باشد.

در اینجا دو مطلب است: یكی اینكه آیا این جمله را علی علیه السلام فرموده است؟ یعنی سند این گفتار چیست و از كجاست؟ بحث دوم این است كه قطع نظر از اینكه گوینده ی این كلام چه كسی باشد، آیا این جمله ممكن است مفهوم درستی داشته باشد یا نه؟ .

اما قسمت اول. این جمله تاكنون در هیچ كتابی از كتبی كه قابل اعتماد باشد بلكه كتبی كه قابل اعتماد نباشد ولی این جمله در آن به شكل حدیث از علی علیه السلام روایت شده باشد، دیده نشده است؛ یعنی در نهج البلاغه این جمله نیست، در كتب اربعه هم نیست، در كتابهای حدیثی كه بعد نوشته شده و در آنها حتی احادیثضعیف را هم جمع آوری كرده اند مانند بحارالانوار نیز نیست، اخیراً شایع شده است.

یعنی از زمانی كه معروف شده است كه این جمله از امیرالمؤمنین است، بیش از پنجاه شصت سال نمی گذرد. حتی در كتابهایی كه در صد سال قبل هم نوشته اند، وجود ندارد و من در چند سال پیش در یكی از كتابهای تاریخی قدیمی یعنی ناسخ التواریخ آنهم به طور تصادفی و در شرح حال افلاطون به آن برخوردم كه افلاطون گفته است: بچه هایتان را با اخلاق خودتان تربیت نكنید برای اینكه آنها برای زمان دیگری آفریده شده اند. آنجا فهمیدم كه آن كسی كه اول بار گفته است كه این جمله از امیرالمؤمنین است، یا اشتباه كرده یا از افرادی بوده است كه غرض دارند؛ جمله هایی را كه می دانند از یك پیشوای دینی نیست برای اینكه مطلب خودشان را مورد استفاده قرار بدهند، به یك پیشوای دینی منتسب می كنند.

علی الظاهر یك چنین جمله ای از امیرالمؤمنین صادر نشده است. البته نمی شود گفت قطعاً امیرالمؤمنین چنین جمله ای نگفته است، چون به قول طلبه ها: عَدَمُ الْوِجْدانِ لایَدُلُّ عَلی عَدَمِ الْوُجود. هر جمله ای كه امیرالمؤمنین فرموده است كه در دسترس نیست. ولی این را می توانیم بگوییم كه ما هیچ مدركی برای این جمله نداریم. پس ما از این نظر كه این جمله از امیرالمؤمنین هست یا نه بحثی نداریم. ولی آیا این مطلب فی حد ذاته حرف درستی است یا نه؟