وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَی اَلنّاسِ وَ یَكُونَ اَلرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهِیداً. .

یكی از علامتهای مسلمانی، پیدا كردن راه معتدل و میانه است كه میان راههای افراطی و تفریطی، میان تندروی ها و كندروی هاست. جمله ای در حدیث وارد شده است كه: اِنَّ لَنا فی كُلِّ خَلَفٍ عُدولاً یَنْفونَ تَحْریفَ الْغالینَ وَ انْتِحالَ الْمُبْطِلینَ [1]. ائمه فرموده اند در هر نسلی طبقه ی معتدلی وجود دارد كه از طرفی جلو افراطكاری غلوكنندگان را می گیرند، تحریفاتی را كه از ناحیه ی غلوكنندگان پیدا می شود نفی می كنند، و از طرف دیگر نسبتهایی را كه مردم مبطل و مخالف ایجاد می كنند نفی می كنند؛ به عبارت دیگر هم جلو ضرر دوستان را می گیرند و هم جلو ضرر دشمنان را. ضرر تنها از ناحیه ی دشمن نمی رسد. گاهی از ناحیه ی دوست ضررهایی می رسد كه خطرش از ضرری كه از ناحیه ی دشمن می رسد بیشتر و بالاتر است. ما این هر دو قسمت را برای اینكه راه وسط و معتدل را بتوانیم پیدا بكنیم، از نظر مسئله ی مورد نظر خودمان یعنی مسئله ی انطباق اسلام با مقتضیات زمان بحث می كنیم: تندروی هایی كه از ناحیه ی دشمنان می شود و كندروی هایی كه از ناحیه ی دوستان می شود.

دیشب عرض كردم كه در مسئله ی انطباق با مقتضیات زمان دو جریان مخالف - كه هر دو غلط بوده است- در تاریخ اسلام همیشه وجود داشته است: یك جریان افراطی یعنی دخل و تصرف های بیجا در دستورهای دینی به واسطه ی یك خیالات و یك ملاحظات كوچك، كه ما اسم آنها را جهالت گذاشتیم. جریان دیگر توقف و جمود بیجایی است كه برخلاف منظور و روح اسلام است. این جمودها از ناحیه ی دوستان محتاط بوده است ولی احتیاطهایی كه صددرصد بر ضرر اسلام تمام شده است، احتیاط بچه گانه و كودكانه بوده است. البته یك جریان معتدل هم همیشه وجود داشته است ولی ما برای اینكه جریان معتدل را پیدا بكنیم باید ابتدا این دو جریان افراطی و تفریطی را درست بشناسیم.

دیشب دو مثال عرض كردم راجع به دخل و تصرف های جاهلانه ای كه در دستورات دینی می شود و اسم اینها را هم روشنفكری می گذارند. گاهی اسم اینها را اجتهاد می گذارند ولی اینها واقعاً جهالت است نه اجتهاد. آن جریانها یكی مربوط به كاری بود كه خلیفه ی دوم درباره ی حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل كرد و یكی هم جریان معاصری بود كه یكی از رؤسای كشورهای عربی در باب روزه خیلی روی آن اصرار دارد.

مثالهای دیگری نیز باید عرض بكنم. وظیفه ی هر مسلمانی است كه در برابر این جریانات ایستادگی كند.

---

[1] كافی ، ج /1ص 32