داستانی كه مثنوی نقل كرده معروف است كه یك آخوند مكتبی بود كه بچه های زیادی را درس می داد. (در قدیم بچه ها را خیلی اذیت می كردند) . بچه ها دلخوشی شان این بود كه روزی از چنگ این آخوند خلاص و آزاد بشوند. بچه های زرنگ با خود گفتند كه ما چكار كنیم كه آخوند ما را رها كند؟ نقشه ای كشیدند. فردا یكی از بچه ها كه اول آمد- و آخوند نشسته بود- گفت: جناب آخوند! خدا بد ندهد، مثل اینكه مریض هستید، كسالتی دارید. گفت: نه، كسل نیستم، برو بنشین. رفت نشست. نفر بعد آمد و گفت: جناب آخوند! رنگ رویتان امروز پریده. آخوند كمی آرامتر گفت: برو بنشین سر جایت. سومی آمد و همین را گفت، و آخوند صدایش كمی شل تر شد. تردیدش برداشت كه شاید من مریض هستم. هربچه ای كه آمد همین را گفت. سرانجام آخوند گفت: بلی كسلم، خیلی ناراحتم، و از او اقرار گرفتند كه ناخوش است. گفتند: اجازه بدهید برایتان شوربایی بپزیم. و كم كم آخوند مریض شد و رفت دراز كشید، شروع كرد به ناله كردن و به بچه ها گفت: بروید منزل كه من ناخوش هستم. بچه ها هم همین را می خواستند. غرض اینكه این بچه ها در اثر تلقین، این بدبخت را انداختند و مریض كردند. حضرت فرمود: [ای هشام! ] اصلاً به قضاوت مردم ترتیب اثر نده، و عجیب دعوتهایی است راجع به استقلال عقل و فكر. فرمود: لَوْ كانَ فی یَدِكَ جَوْزَةٌ وَ قالَ النّاسُ فی یَدِكَ لُؤْلُؤَةٌ ما كانَ یَنْفَعُكَ وَ اَنْتَتَعْلَمُ اَنَّها جَوْزَةٌ، وَ لَوْ كانَ فی یَدِكَ لُؤْلُؤَةٌ وَ قالَ النّاسُ اِنَّها جَوْزَةٌ ما ضَرَّكَ وَ اَنْتَ تَعْلَمُ اَنَّها جَوْزَةٌ. اگر تو گردویی داشته باشی و هركس به تو می رسد بگوید چه لؤلؤهای عالیی داری، قیمتش چند است؟ همه مردم بگویند لؤلؤ، وقتی تو خودت می دانی كه گردوست نباید در تو اثر داشته باشد، هرچه می خواهند بگویند. عكس قضیه: اگر تو لؤلؤی در دست داشته باشی و هركس به تو می رسد بگوید این گردوها را از كجا آورده ای، تو نباید ترتیب اثر بدهی. پس نباید به قضاوت مردم تكیه داشته باشی. تو اول تشخیص بده كه چه داری، واقعا ملكات خودت چه هست، ایمانت چه هست، یقینت چه هست. اگر دیدی كه چیزی نیستی، گیرم كه مردم اعتقاد خیلی زیادی هم به تو دارند، امر به خودت مشتبه نشود، به فكر اصلاح خودت باش. عكس قضیه:

اگر احساس می كنی كه راهی كه می روی راه خوبی است، گیرم مردم تو را تخطئه می كنند، نباید به حرف آنها ترتیب اثر بدهی.