مطلب دیگر مسئله آزاد كردن عقل است از حكومت تلقینات محیط و عرف و عادت و به اصطلاح امروز از نفوذ سنتها و عادتهای اجتماعی و به تعبیر عربهای امروز از ایحاءات اجتماع (وحیهای اجتماعی) . حضرت این جور می فرماید: یا هشام ثم ذم الذین لا یعقلون فقال: و اذا قیل لهم اتبعوا ما انزل الله قالوا بل نتبع ما الفینا علیه آبائنا ا و لو كان آباؤهم لا یعقلون شیئا و لا یهتدون [1]. قرآن اساسش بر مذمّت كسانی است كه اسیر تقلید و پیروی از آباء و گذشتگان هستند و تعقل و فكر نمی كنند تا خودشان را از این اسارت آزاد بكنند.

هدف قرآن از این مذمّت چیست؟ هدف قرآن تربیت است؛ یعنی در واقع می خواهد افراد را بیدار كند كه مقیاس و معیار باید تشخیص و عقل و فكر باشد نه صرف اینكه پدران ما چنین كردند ما هم چنین می كنیم. من یك وقتی آیات قرآن راجع به تقلید و پیروی كوركورانه از پدران را استخراج كردم، دیدم آیات خیلی زیادی است و چیزی كه برای من جالب بود این بود كه هیچ پیغمبری مردم را دعوت نكرد الاّ اینكه مواجه شد با همین حرف كه: إِنّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی أُمَّةٍ وَ إِنّا عَلی آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ [2]، كه تو چرا می خواهی ما را از سنتهای گذشته پدرانمان منصرف بكنی؟ با اینكه اقوام پیغمبران خیلی از نظر سنن، مختلف بودند و هر پیغمبری در میان قوم خود مسائلی را طرح كرده كه با وضع زندگانی آنها مربوط بوده و با یك اشكالاتی مواجه بوده كه مخصوص آن قوم بوده، ولی یك اشكال عمومی در میان همه اقوام بوده و همه پیغمبران دچار آن بوده اند و آن مصیبت تقلید از آباء و اجداد و گذشتگان و به قول امروزیها سنت گرایی بوده است، و پیغمبران برعكس، عقل مردم را بیدار می كردند و می گفتند فكر كنید، حالا پدرانتان هرطور بودند: أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ آیا اگر پدرانتان عقلشان به جایی نمی رسید و چیزی نمی فهمیدند، باز هم شما باید از آنها پیروی بكنید؟ !

---