مسئله دیگر كه نزدیك به این مطلب است و از همین آیه و از بعضی احادیث استنباط می شود مسئله تجزیه كردن یك سخن است، یعنی عناصر درست را از عناصر نادرست جدا كردن. فرق است میان اینكه انسان از دو سخن درستش را بگیرد و نادرستش را رها كند، و تجزیه كردن یك سخن كه انسان عناصر درستش را بگیرد و عناصر نادرستش را الغاء كند و اینقدر تشخیص داشته باشد كه بگوید از این سخن این قسمتش درست است و این قسمتش نادرست. این همان مطلبی است كه در روایات تعبیر به نقد و انتقاد شده است. وقتی می گویند: اِنْتَقَدَ الدِّرْهَمَ یا: اِنْتَقَدَ الْكَلامَ (كه در هر دو مورد به كار می رود) یعنی اَظْهَرَ عُیوبَهُ وَ مَحاسِنَهُ [عیوب و محاسن آن درهم یا كلام را آشكار كرد] چنانكه سكه ای را كه به محك می زنند، آن طلای خالص و به اصطلاح عیارش را به دست می آورند. كلامی را نقد كردن نیز یعنی خوبیهای آن را از بدیهای آن جدا كردن. در این زمینه احادیث زیاد و عجیبی داریم. یكی این است كه در روایات ما از حضرت مسیح روایت شده است كه می فرمود: خُذِ الْحَقَّ مِنْ اَهْلِ الْباطِلِ وَ لا تَأْخُذِ الْباطِلَ مِنْ اَهْلِ الْحَقِّ. در اینجا ظاهرا توجه به این است كه شما به گوینده سخن توجه نداشته باشید، سخن شناس باشید، تكیه تان روی گوینده سخن نباشد؛ ای بسا حق را از اهل باطل بشنوید بگیرید، و ای بسا باطل را از اهل حق بشنوید نگیرید. شاهدم این جمله آخر است كه فرمود: كُونوا نُقّادَ الْكَلامِ [1]صرّافِ سخن باشید. بعد امام موسی بن جعفر علیه السلام جمله هایی در این زمینه می فرماید: یا هشام! ان الله تبارك و تعالی اكمل للناس الحجج بالعقول و نصر النبیین بالبیان و دلهم علی ربوبیته بالادلاء، فقال: الهكم اله واحد لا اله الا هو الرحمن الرحیم. ان فی خلق السماوات و الارض و اختلاف اللیل و النهار. . .

لآیات لقوم یعقلون [2]. خداوند حجتهای خودش را به وسیله عقول بر مردم اكمال (اتمام) كرده است و پیغمبران را به وسیله بیان یاری نموده، و به سبب برهانها به ربوبیّت خویش دلالتشان كرده است. بعد حضرت به آیه «إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ *. . . لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» *استدلال می كند.

---