از نصوص تواریخ معتبر و قدیمی اسلامی به دست می آید كه رسول خدا در مدینه گروهی «دبیر» داشته است. این دبیران وحی خدا، سخنان پیغمبر، عقود و معاملات مردم، عهدها و پیمان نامه های رسول خدا با مشركین و اهل كتاب، دفاتر صدقات و مالیاتها، دفاتر غنائم و اخماس و نامه های فراوان آن حضرت را به اطراف و اكناف می نوشته اند.

علاوه بر وحی خدا و سخنان شفاهی آن حضرت كه نوشته شده و باقی است، عهدنامه ها و بسیاری از نامه های رسول خدا نیز در متن تاریخ ثبت شده است. محمّد بن سعد در الطبقات الكبیر [1]. در حدود صد نامه از آن حضرت كه متن اكثر آنها را آورده است نقل می كند.

برخی از این نامه ها به سلاطین و حكمرانان جهان و رؤسای قبایل و حكّام دست نشانده ی رومی یا ایرانی خلیج فارس و سایر شخصیّتهاست و مشتمل بر دعوت به اسلام است؛ برخی دیگر حكم بخشنامه و دستور العمل دارد و جزء مدارك فقهی اسلام به شمار می رود؛ برخی دیگر به منظور كارهای دیگر است. بسیاری از آن نامه ها معلوم است كه به خطّ چه كسی است؛ كاتب نام خود را در آخر نامه قید كرده است. گویند اوّل كسی كه این سنّت را در آنجا رایج كرد كه نام كاتب در آخر نامه قید شود، ابیّ بن كعب صحابی معروف است.

هیچ یك از این نامه ها و پیمان نامه ها و دفاتر را رسول خدا به خطّ خود ننوشته است؛ یعنی یك جا نمی بینیم كه گفته باشند فلان نامه را رسول خدا به خطّ خود نوشت. بالاتر اینكه هیچ جا دیده نمی شود كه رسول خدا یك آیه ی قرآن به خطّ خود نوشته باشد، در صورتی كه كتّاب وحی هر كدام به خطّ خود قرآنی نوشته اند. آیا ممكن است رسول اكرم خط بنویسد و آنگاه به خطّ خود قرآنی یا سوره ای از قرآن و لااقل آیه ای از قرآن ننویسد؟ ! در كتب تواریخ نام دبیران رسول خدا آمده است. یعقوبی در جلد دوم تاریخ خویش می گوید:

مسعودی در التّنبیه و الاشراف تا اندازه ای تفصیل می دهد كه این دبیران، هر كدام چه نوع كاری را به عهده داشته اند و نشان می دهد كه این دبیران بیش از این توسعه ی كار داشته و نوعی نظم و تشكیلات و تقسیم كار در میان بوده است. می گوید:

مسعودی در اینجا از كتّاب وحی و همچنین نویسندگان پیمان نامه های رسمی مانند علی (علیه السّلام) و عبد اللّه بن مسعود و ابیّ بن كعب و غیر اینها نام نبرده است؛ مثل اینكه خواسته است كسانی را نام ببرد كه سمت دیگری غیر از سمت كتابت وحی عهده دار نبوده اند.

در تواریخ و احادیث اسلامی به قضایای زیادی بر می خوریم مبنی بر اینكه متقاضیانی از دور یا نزدیك به حضور رسول اكرم می آمده اند و از ایشان تقاضای نصیحت و موعظه ای می كرده اند و آن حضرت با سخنان حكیمانه و پرمغز خود به پرسش آنها پاسخ داده است. این سخنان فی المجلس یا بعدها نوشته شده است.

بازهم در یك جا نمی بینیم كه رسول خدا خودش در جواب متقاضیان یك سطر نوشته باشد. قطعاً اگر یك سطر نوشته از پیغمبر اكرم باقی می ماند، مسلمانان به عنوان تیمّن و تبرّك و بزرگترین افتخار برای خود و خاندان خود آن را نگهداری می كردند، همچنانكه درباره ی حضرت امیر (علیه السّلام) و سایر ائمّه چنین جریانها زیاد می بینیم، كه قسمتی از خطوط آن بزرگواران سالها بلكه قرنها در خاندان خودشان یا در خاندان شیعیان محفوظ مانده است. همین الآن قرآنهایی موجود است كه منسوب به آن بزرگواران است.

جریان معروف زید بن علیّ بن الحسین (ع) و یحیی بن زید و كیفیّت نگهداری آنها از صحیفه ی سجّادیّه شاهد این مدّعاست.

ابن النّدیم در فنّ اوّل از مقاله ی دوّم الفهرست جریان جالبی نقل می كند، می گوید:

آری، تا این حد این آثار متبرّكه حفظ و نگهداری می شده است. چگونه ممكن است كه رسول خدا حدّ اقل یك سطر نوشته باشد و با آن عنایت عجیب مسلمین به حفظ آثار- خصوصاً آثار متبرّكه- باقی نمانده باشد؟ ! مسأله ی نوشتن آن حضرت حتّی در دوره ی رسالت، طبق قرائن و امارات منتفی است، امّا مسأله ی خواندن آن حضرت را در دوره ی رسالت نمی توان به طور قطع منتفی دانست هر چند دلیل كافی بر خواندن آن حضرت حتّی در این دوره نداریم بلكه بیشتر قرائن از نخواندن آن حضرت حتّی در این دوره حكایت می كند.

---