در قوانین عرفی و غیرشرعی (شاید قانون مدنی است) قانونی
است به نام قانون مرور زمان. قانون مرور زمان در هیچ موردی به
اندازه ی عادات قومی و بالاتر از آن عادات و بدعتهای دینی سوژه
نیست، به طوری كه قرن به قرن و سال به سال محكمتر و قرص تر
جلد دوم . ج2، ص: 241
می شود، و اگر هم برخلاف نصّ قرآن است باز فایده ندارد؛ گفته
می شود صدها سال است كه این طور عمل كرده اند.
گاهی سیره ها و اجماعات عملیه حقیقتی جز همین قانون مرور
زمان ندارد.
به هر حال مرور زمان یكی از اموری است كه اعتبار می دهد،
همان طوری كه تدریجاً مناره های مساجد و معابد و نوع لباسها هم
اعتبار یافته اند. زمان در این امور عامل بزرگی است.
در ورقه های «محور اصلی اخلاق اسلامی- كرامت نفس» گفتیم
كه تقلید بر دو قسم است: تقلیدی كه مولود ضعف تعقل است، و
تقلیدی كه مولود فقدان و از دست دادن كرامت نفس است- رجوع
شود.