موضوع این درس «تفاهمات اسلامی» است. حسن تفاهم یعنی
یكدیگر را خوب فهمیدن، و سوء تفاهم یعنی یكدیگر را بد فهمیدن.
بدیهی است كه خوب فهمیدن به این است كه افراد یكدیگر را
آن طور كه هستند بفهمند و بد فهمیدن به این است كه یكدیگر را
آن طور كه هستند نفهمند بلكه درباره ی یكدیگر دچار یك نوع
توهماتی بوده باشند، و البته این كلمه در جایی گفته می شود كه
توهماتی كه افراد درباره ی یكدیگر دارند از نوع سوء ظن باشد یعنی
در زمینه ی «بدی» بوده باشد. اما اگر در زمینه ی خوبیها و از نوع
حسن ظن های غلط بوده باشد سوء تفاهم نامیده نمی شود؛ یعنی اگر
دو نفر به غلط درباره ی یكدیگر حسن عقیده پیدا كنند گفته نمی شود كه
این دو نفر نسبت به یكدیگر سوء تفاهم پیدا كرده اند.
جلد دوم . ج2، ص: 204
سوء تفاهم در هر موردی و نسبت به هر شخصی بد است، زیرا
موجب گمراهی و ضلالت است. اگر فرض كنیم دو نفر از هر لحاظ
ضد یكدیگرند مثلاً یكی خداپرست است و دیگری مادی، باز خوب
است كه میان آنها حسن تفاهم برقرار باشد و یكدیگر را آن طور كه
هستند درك كنند نه اینكه هركدام نسبت به دیگری سوء ظن ها و
تصورات غلطی داشته باشد.
یكی از ابتلائات مسلمین این است كه گذشته از اینكه از لحاظ
پاره ای معتقَدات تفرق و تشتت پیدا كرده اند و مذهبها و فرقه ها
درمیان آنها پیدا شده است- كه در درس تاریخ فِرَق اسلامی خواهید
خواند- دچار سوء تفاهمات زیادی نسبت به یكدیگر می باشند؛ یعنی
گذشته از پاره ای اختلافات عقیده ای دچار توهمات بیجای بسیاری
درباره ی یكدیگر می باشند. در گذشته و حاضر آتش افروزانی بوده و
هستند كه كوشش شان بر این بوده و هست كه بر بدبینی های مسلمین
نسبت به یكدیگر بیفزایند. تهدیدی كه از ناحیه ی سوء تفاهمات بیجا و
خوب درك نكردن یكدیگر متوجه مسلمین است بیش از آن است كه
از ناحیه ی خود اختلافات مذهبی متوجه آنهاست. مسلمانان از نظر
اختلافات مذهبی طوری نیستند كه نتوانند وحدت داشته باشند،
نتوانند با یكدیگر برادر و مصداق «
انّماالمؤمنون اخوة» بوده باشند زیرا
خدایی كه همه پرستش می كنند یكی است، همه می گویند:
لااله الاّ الله،
همه به رسالت محمد صلی الله علیه و آله ایمان دارند و نبوت را به او پایان یافته
می دانند و دین او را خاتم ادیان می شناسند، همه قرآن را كتاب
مقدس آسمانی خود می دانند و آن را تلاوت می كنند و قانون اساسی
همه ی مسلمین می شناسند، همه به سوی یك قبله نماز می خوانند و یك
بانگ به نام اذان بر می آورند، همه در یك ماه معین از سال كه ماه
رمضان است روزه می گیرند، همه روز فطر و اضحی را عید خود
می شمارند، همه مراسم حج را مانند هم انجام می دهند و با هم در حرم
جلد دوم . ج2، ص: 205
خدا جمع می شوند، و حتی همه خاندان نبوت را دوست می دارند و
به آنها احترام می گزارند. اینها كافی است كه دلهای آنها را به یكدیگر
پیوند دهد و احساسات برادری و اخوت اسلامی را در آنها برانگیزد.
ولی. . .
ولی امان از سوء تفاهمات، امان از توهمات و تصورات غلطی كه
فرق مختلف درباره ی یكدیگر دارند و امان از عواملی كه كاری جز
تیره تر كردن روابط مسلمانان ندارند.
ما در صدد این نیستیم كه طرحی برای از بین بردن فرقه ها و
مذاهب و بازگشت همه به اصل اسلام بریزیم، زیرا این، كاری است
كه اولاً از ما ساخته نیست و ثانیاً وحدت اسلامی متوقف بر این
نیست كه فرق و مذاهب از میان برود. جهات اختلاف فرق و مذاهب
آنقدر زیاد نیست كه مانع اخوت اسلامی بشود و جهات اشتراك آنها
آنقدر زیاد و نیرومند است كه می تواند آنها را به هم بپیوندد.
و نیز ما نمی خواهیم ادعا كنیم كه تمام اختلافات مسلمین از نوع
سوء تفاهم است. خیر، چنین ادعایی هم نداریم. همه ی اختلافات
سوء تفاهم نیست، اگر بناست حل بشود به طریق دیگر غیر از رفع
سوء تفاهمات باید حل شود. آنچه ما در صدد آن هستیم و به عبارت
دیگر هدف ما از این درس این است كه شكافهایی كه ناشی از خوب
درك نكردن یكدیگر است، از میان برود. هدف ما این است كه فرق و
مذاهب اسلامی یكدیگر را آن طور كه هستند بشناسند و تصور كنند،
تصورات دروغ و وهمی را از خود نسبت به برادران خود دور كنند.
باید در چند قسمت بحث كنیم:
1. یكی از هدفهای اسلام كه از مسلمین تأمین آن را خواسته
است، اتحاد و اتفاق مسلمین است.
2. یكی از فلسفه های فریضه ی حج محكم شدن پیوندها و تفاهم
بیشتر افراد مسلمین است.
جلد دوم . ج2، ص: 206
3. بررسی انواع توهمات و سوء تفاهماتی كه دیگران درباره ی ما
شیعیان و بالاخص ایرانیان دارند
4. بررسی سوء تفاهمهایی كه از این طرف نسبت به برادران
غیرشیعی وجود دارد
5. راههای عملی برای كاستن و از میان بردن سوء تفاهمها
اما قسمت اول: هم قرآن كریم و هم احادیث نبوی و هم احادیثی
كه از ائمه اطهار رسیده است همه عنایت شدید دارند كه وحدت
مسلمین محفوظ بماند. از قرآن شروع می كنیم:
الف. در سوره ی آل عمران، آیه ی 103 می فرماید: «
واعتصموا بحبل
اللّه جمیعاً ولا تفرّقوا» یعنی همه با هم ریسمان الهی را محكم بگیرید و
پراكنده نشوید. این آیه با كمال صراحت به موضوع «با هم» بودن و با
هم دستورهای الهی را اجرا كردن و پراكنده اجرا نكردن توجه كرده
است. اندك توجهی به مفهوم آیه می رساند كه عنایت این كتاب
آسمانی به این است كه مسلمانان متفرق و پراكنده نباشند.
ب. سوره ی آل عمران، آیه ی 105 كه دنباله ی این آیه است (با یك آیه
فاصله) می فرماید: «
ولا تكونوا كالذین تفرقوا و اختلفوا من بعد ما
جاء هم البینات و اولئك لهم عذاب عظیم» یعنی شما مانند دیگران
(پیروان سایر ادیان) مباشید كه پس از آنكه آیات روشن الهی
برایشان آمد فرقه فرقه شدند و اختلاف پیدا كردند، برای چنین
كسانی عذاب عظیم است. مفهوم این آیه نیز واضح است. این آیه
مخصوصاً به تفرقات مذهبی یعنی فرقه فرقه شدن ها و مذاهب به
وجود آمدن ها اشاره می كند، زیرا این نوع اختلافات از هر نوع دیگر
خطرناكتر است. جالب توجه این است كه آیه ی 104 كه در میان این دو
آیه قرار گرفته است، این است: «
ولتكن منكم امة یدعون الی الخیر و
یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون» یعنی باید
جماعتی از شما (یا باید شما جماعتی باشید كه) دعوت به خیر و
جلد دوم . ج2، ص: 207
صلاح و نیكی بكنند، امر به معروف و نهی از منكر نمایند، همانا آنها
هستند كه رستگارانند.
ببینید، آیه ای كه در میان این دو آیه قرار گرفته است آیه ی دعوت
به خیر و امر به معروف و نهی از منكر است. این برای آن است كه قرآن
كریم می خواهد بفهماند كه همواره باید از طریق دعوت به خیر و
صلاح و امر به معروف و نهی از منكر این وحدت محفوظ بماند؛ اگر
این استوانه ی اسلامی یعنی اصل دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی
از منكر بخوابد، وحدت اسلامی و اتحاد مسلمانان نیز از میان
می رود.
ما مسلمانان دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منكر داریم
ولی چون هدفهای اسلامی را نمی شناسیم، مخصوصاً از هدفهای
بزرگ و اساسی و اصولی اسلام بی خبریم، از اسلام فقط با یك
سلسله دستورهای ظاهری كه مربوط به قشر اسلام است نه لبّ و مغز
آن آشنایی داریم، هروقت به فكر دعوت و ارشاد می افتیم از حدود
مسائل ساده ی اخلاقی و عبادی تجاوز نمی كنیم و حال آنكه یكی از
هدفهای بزرگ اسلام بلكه بزرگترین هدف اسلام در امور عملی
وحدت و اتفاق مسلمانان است. اولین وظیفه ی داعیان و ارشادكنندگان
و آمران به معروف و ناهیان از منكر این است كه در طریق وحدت
مسلمانان بكوشند، در طریق همان چیزی بكوشند كه مورد نزول این
آیه ی كریمه است.
امیدواریم كه این درس مصداق واقعی این آیه ی كریمه باشد و
یك قدم دعوت به خیر واقعی محسوب گردد.
تمرین:
1. معنی سوء تفاهم چیست؟
2. اصول مشتركی كه مسلمین در آنها اختلاف ندارند چیست؟
جلد دوم . ج2، ص: 208
3. هدف این درس چیست؟
4. در چند قسمت كلی باید بحث كنیم؟
5. چند آیه از سوره ی آل عمران راجع به وحدت مسلمین است؟
6. آیه ای كه در وسط آیات اتحاد است مفهومش چیست و به
چه منظور در آنجا قرار گرفته است؟