(منزل صادقی- شب دوم) ما قبل از آنكه بحث خود را درباره ی تربیت اسلامی آغاز كنیم، بحث خود را درباره ی آموزش اسلامی تكمیل می كنیم. شب گذشته درباره ی اهمیت آموزش از نظر اسلام و تأكید و توصیه هایی كه اسلام درباره ی علم و دانش و آموزش و تعلیم و تعلم كرده بحث كردیم.

امشب می خواهیم ببینیم آموزشی كه اسلام آن را فریضه و واجب شمرده است چیست؟ كه: طلب العلم فریضة. . . فریضه یعنی واجب در مقابل نافله كه به معنی مستحب است.

فریضه نظیر نماز و روزه، نافله نظیر نماز شب. اسلام دانش آموزی را فریضه شمرده است نه نافله. اكنون باید بحثی را كه از قدیم علمای اسلام طرح كرده اند دنبال كنیم و آن اینكه آموزشی كه فریضه است چه آموزشی است؟ و آیا آموزش بر یك طبقه فرض است یا بر همه یا دو نوع است: نوعی بر همه و نوعی دیگر بر گروهی خاص؟ اما اشتباه نشود كه مقصود این نیست كه فرض [بر] یك طبقه ی خاصی است بلكه مقصود این است كه آن هم فرض بر همه است لكن ضرورت ندارد كه همه جداجدا انجام دهند، یك دسته كه به قدر كفایت انجام دهند از دیگران ساقط می شود.

آنچه بر همه به صورت فردفرد واجب است و واجب عینی است چیزهایی است كه در اسلام جزء قلمرو ایمان است. آنچه در قلمرو ایمان است حتماً باید جزء قلمرو آموزش و تعلیم و تفكر منطقی قرار گیرد. و این یكی از امتیازات بزرگ اسلام [است ] كه قلمرو ایمان باید در قلمرو آموزش قرار گیرد، یعنی ایمان به خدا یك امر آموزشی است و همچنین ایمان به رسول خدا و معاد و امامت و عدل. این همان است كه می گویند: اصول دین باید تحقیقی باشد نه تقلیدی.

از نظر اسلامی، خداشناسی مانند یك درس باید آموخته شود و همچنین پیغمبرشناسی كه توأم است با قرآن شناسی. درحقیقت دو كتاب داریم برای مطالعه ی این دو منظور: یكی كتاب خلقت است برای شناختن خدا و دیگر كتاب وحی یعنی قرآن است برای شناختن رسول خدا. خداشناسی ابراهیمی بر چه اساسی بود؟ و دیگر كتاب اجتماع است برای اصل امامت و كتاب انسان است برای اصل معاد.

پس، از نظر اسلام كتب درسی این اصول تعیین شده است، فقط شایستگی تعلیم و تعلم لازم است. به عبارت دیگر: اسلام در آنچه كه ایمان به آنها را خواسته است، شناخت و معرفت خواسته است نه اعتقاد. البته اعتقاد لازمه ی شناخت است ولی شناخت لازمه ی اعتقاد نیست. عقدالقلب گاهی در اثر تلقین و تقلید به صورت بسیار قوی و متعصبانه پدید می آید.

چون حوزه ی ایمانی اسلام حوزه ی معرفت و شناخت است نه صرفاعتقاد از هر راهی كه شد، آموزش و تعلیم و تعلم ضرورت دارد.