در جزوه ی 15- 16 (اسلام شناسی) آقای دكتر شریعتی ص 28
می گوید:
«ایدئولوژی عبارت از عقیده و شناخت عقیده است، و به معنی
اصطلاحی بینش و آگاهی ویژه ای است كه انسان نسبت به خود،
جایگاه طبقاتی، پایگاه اجتماعی، وضع ملی، تقدیر جهانی و تاریخی
خود و گروه اجتماعی كه بدان وابسته است دارد و آن را توجیه می كند
و براساس آن، مسؤولیتها و راه حل ها و جهت یابی ها و موضع گیری ها
و آرمانهای خاص و قضاوتهای خاصی پیدا می نماید و درنتیجه به
اخلاق، رفتار و سیستم «ارزشهای» ویژه ای معتقد می شود، یعنی
براساس جهان بینی كه داری و بر پایه های نوع جامعه شناسی و
انسان شناسی و فلسفه ی تاریخی كه داری، عقیده درباره ی زندگی و به
زندگی و رابطه خودت با خودت، با دیگران و با جهان چیست؟
جلد یك . ج1، ص: 449
چگونه باید زیست و چه باید كرد؟ چه اجتماعی باید ساخت و یك
نظام اجتماعی را به طور ایده آل چگونه باید تغییر داد و هركس به
عنوان فرد نسبت به جامعه چه مسؤولیتی دارد؟ چه درگیریها، چه
پیوندها، چه دلبستگیها، چه ایده آلها، چه نیازها، چه مبانی اعتقادی،
چه ارزشهای مثبت و منفی، چه رفتار جمعی، چه ملاك خیر و شر و
بالاخره چه ماهیت انسانی و هویت اجتماعی دارد؟ بنابراین
ایدئولوژی عقیده ای است كه جهت اجتماعی، ملی یا طبقاتی انسان را
و همچنین سیستم ارزشها، نظام اجتماعی، شكل زندگی و وضع
ایده آل فرد و جامعه و حیات بشری را در همه ی ابعادش تفسیر می كند؛
به چگونه ای، چه می كنی، چه باید كرد، چه باید بود پاسخ می گوید. » .
به نظر ما تعریف مشوّشی است. از اول تا آنجا كه می گوید: «یعنی
براساس جهان بینی. . . ) یك مطلب است، و بازگو كردن نظریه ی كسانی
است كه وجدان هر كسی ساخته ی وضع طبقاتی است حتی جهان بینی اش
یعنی همان چیزی كه در پاورقی آن را نفی می كند، و از آنجا به بعد
مطلب دیگر است؛ ایدئولوژی را مبتنی بر جهان بینی می كند و بر نوع
جامعه شناسی و انسان شناسی و فلسفه ی تاریخ، مگر اینكه همه ی اینها را
تابع جایگاه طبقاتی و وضع خاص مادی بدانیم. بنا بر بیان فوق یك نفر
در جایگاه طبقاتی و در دو شرایط مختلف زندگی دو ایدئولوژی دارد.
محور به هر حال خود و بهبود بخشیدن وضع خود است. آنچه برای
جامعه می خواهد، برای اصلاح و بهبود بخشیدن وضع خود است و
بس. علیهذا انسان ایده آل برای او انسانی است كه از زحمتكشی به رفاه
برسد. و خلاصه بنا بر این نظر، وجدان انسانیِ عام و كمال جو و
جامعه ای ایده آل خواه وجود ندارد، وجدان منحصر است به وجدان
طبقاتی.