إِلَیْهِ یَصْعَدُ اَلْكَلِمُ اَلطَّیِّبُ وَ اَلْعَمَلُ اَلصّالِحُ یَرْفَعُهُ» [1]. در باره ی كار خیر [است ] كه این آیه را
دو جور می شود خواند یعنی دوجور می شود ضمیرها را برگرداند و در آنِ واحد هر
دو درست است: سخن پاك (یعنی عقیده ی پاك) به سوی پروردگار بالا می رود و
عمل پاك سخن پاك را بالا می برد یعنی عمل است كه ایمان را تقویت می كند؛ و این
معنا شك ندارد و درست است. به گونه ی دیگر: سخن پاك بالا می رود و ایمان است
كه عمل را بالا می برد؛ یعنی عمل خالص و عمل پاك مشروط به ایمان پاك است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 107
هر دو درست است و حتی آیه می تواند در آنِ واحد شامل هردوی اینها باشد. قرآن
راجع به سخن پاك یعنی عقیده ی پاك می گوید او بالا می رود، ولی عقیده ناپاك
چطور؟ آن را دیگر نمی گوید بالا می رود، می گوید: «اَسْفَلُ السّافِلینَ» او در
پایین ترین پایین ها [است. ]
همین طور كه یك جنین هر كارش بكنند نمی تواند عالم بعد از جنین را آنچنان
كه هست درك كند مگر به وسیله ی تمثیلات و تشبیهات، ما هم نمی توانیم آن عوالم را
كه نرفته ایم درست درك كنیم ولی اجمالاً از راهنماییهایی كه اولیای دین كرده اند
این قدر می فهمیم كه عالمِ بالاتر از این عالم ما وجود دارد و عالم پایین تر از عالم ما
وجود دارد. عالم بالاتر از عالم ما عالمی است كه عقاید پاك و اعمال خیر به سوی
آنجا بالا می رود. عالم پایین تر از عالم ما عالمی است كه افكار ناپاك، نیتهای سوء و
شر، عقاید سخیف و باطل، عنادها، كبرها، حسادتها، ریاكاریها، عُجبها، پلیدیها،
گناهها، فسق و فجورها همه در آنجا تجسم پیدا می كنند و به آنجا سرازیر می شوند.
پس گویی الآن كه ما در اینجا هستیم در وسط دو عالم قرار گرفته ایم كه به یك
اعتبار یكی بالاست و دیگری پایین، به یك اعتبار یك عالم در راست ما قرار
گرفته است یك عالم در چپ ما (نه چپ انسان، چپ كلّ عالم) ، یك عالم در راست
این عالم ما، در راست این حیات طبیعی كه ما هستیم قرار گرفته است و یكی در
چپ این عالم. آن بالا را راست عالم می گویند، آن پایین را چپ عالم. آن بالا همان
است كه آن را «بهشت» نامیده اند و دار نعیم و سعادت و سرور است، به آنجا ما
می رسیم اگر چنین توفیقی پیدا كنیم؛ آن دیگری كه پایین است، تاریك است،
تسفّل است، رو به پایین رفتن است و در آنجا عذاب و رنج و درد و شقاوت و
بدبختی است. آن را «عالم پایین» یا «شِمال این عالم» می گویند (شمال یعنی چپ نه
شمال در مقابل جنوب؛ «شمال عالم است» یعنی چپ عالم است) . در مورد آن اوّلی
همیشه تعبیر یا «راست» است یا «بالا» ، و در مورد این دومی تعبیر یا «چپ» است
یا «پایین» .