بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. اَلرَّحْمنِ الرَّحیمِ. مالِكِ یَوْمِ الدّینِ. اِیّاكَ نَعْبُدُ وَ اِیّاكَ
نَسْتَعینُ. اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ. صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ
الْمَغْضوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَاالضّالّینَ [1].
در قرآن مكتوب، از همان آغاز كه قرآن به كتابت درآمده است، در اول هر سوره ای
به استثنای سوره ی برائت
«بسم اللّه الرحمن الرحیم» است؛ یعنی سوره با بسم اللّه آغاز
می شود. ولی دیرزمانی است كه بین شیعه و سنی بر سر اینكه آیا این آیه جزء هر
سوره است یا نه، اختلاف عظیمی وجود دارد. اهل تسنن آن را جزء هیچ سوره ای
نمی دانند و شروع هر سوره را با بسم اللّه از قبیل شروع هر كار دیگر با بسم اللّه
می شمارند كه بسم اللّه جزء آن كار نیست بلكه در عمل گاهی سوره ها را بدون بسم
اللّه آغاز می كنند. در نماز، حمد و یا هر سوره ای را كه احیاناً بخواهند بعد از حمد
بخوانند بدون بسم اللّه می خوانند.
شیعه به پیروی از ائمه ی اطهار علیهم السلام به شدت با این مسئله مخالفت دارند، تا آنجا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 80
كه ائمه ی اطهار فرموده اند خدای بكشد كسانی را كه بزرگترین آیه از آیات قرآن را از
قرآن حذف كرده اند. اگر بسم اللّه را از اول سوره ها برداریم، دیگر این آیه را ما در
قرآن نداریم جز در سوره ی نمل كه آن هم در ضمن نقل قولی است كه قرآن از ملكه ی سبا
می كند، كه هنگامی كه نامه ی سلیمان را قرائت كرد گفت:
اِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِ اللّهِ
الرَّحْمنِ الرَّحیمِ این نامه از سلیمان است و این گونه آغاز می گردد: بسم اللّه. . .
در هر حال شیعه آن را مسلّم جزء قرآن می داند، نه اینكه آن را جدای از قرآن
محسوب كند و مانند آنكه در آغاز هر امری بسم اللّه را می افزاید، در قرائت قرآن هم
این آیه را از خارج بر آن اضافه كند
[2].
[2] . شیعیان در مسئله ی فوق اتفاق نظر دارند ولی میان اهل تسنن اختلاف نظر است؛ بعضی با نظر شیعه موافق اند و بعضی سخت مخالف و بعضی قائل به تفصیل هستند.
ابن عباس، ابن مبارك، عاصم، كسائی، ابن عمر، ابن زبیر، ابن هریره، عطاء، طاوس و نیز امام فخر رازی در تفسیر كبیر و جلال الدین سیوطی در اتقان كه مدعی تواتر روایات هستند، از طرفداران نظریه ی جزئیت می باشند.
بعضی مانند مالك و ابوعمرو و یعقوب می گویند كه جزء هیچ سوره ای نیست و تنها برای اوایل سوره ها تیمّناً نازل گشته و نیز برای فواصل سوره ها می باشد.
ولی بعضی از پیروان مسلك شافعی و حمزه قائل به تفصیل اند كه می گویند تنها در سوره ی حمد جزء سوره است ولی در سوره های دیگر نیست.
به احمد بن حنبل بعضی قول اول را نسبت داده اند (تفسیر ابن كثیر ج 1، ص 16) و بعضی قول تفصیل را (تفسیر آلوسی ج 1، ص 39) .
اما راجع به قرائت آن در نماز از نظر فقهای عامه:
1. الحنفیة قالوا یسمی الامام و المنفرد سراً.
2. المالكیة قالوا یكره الاتیان بالتسمیة فی الصلوة المفروضة.
3. الشافعیة قالوا البسمله آیة من الفاتحة فالاتیان بها فرض.
4. الحنابلة قالوا التسمیة سنة و لیست آیة من الفاتحة.
(نقل با تلخیص از كتاب الفقه علی المذاهب الاربعه)
ولی شیعه به دلیل روایاتی كه از اهل بیت نقل شده و اینكه به سیره ی مسلمین تمسك كرده است همگی فتوا به جزئیت و وجوب قرائت داده اند. روایات را می توانید در كتابهای فروع كافی باب «قرائة القرآن» ص 86 و استبصار باب «الجهر بالبسمله» ج 1، ص 311 و تهذیب باب «كیفیة الصلوة و صفتها» ص 152 و وسائل الشیعه باب «ان البسمله آیة من الفاتحه» ج 1، ص 352 ملاحظه فرمایید.