به هر حال چون امشب چنین شبی است، در طلیعه ی سخنم در این چند شب شمه ای از عدالتها و احسانهای مولای متقیان عرض می كنم و در اطراف این كلمه توضیح می دهم كه چگونه عدالت علی علیه السلام قاتلش شد و چگونه تصلبش در این راه، آشوبها و فتنه ها از طرف آنها كه عدالت علی مستقیماً بر ضرر آنها بود بپا كرد، و این عدالت چه جور عدالتی بود؟ آیا یك عدالت صرفاً اخلاقی بود نظیر آنچه می گوییم امام جماعت یا قاضی یا شاهد طلاق یا بیّنه ی شرعی باید عادل باشد. این جور عدالتها كه باعث قتل كسی نمی شود، بلكه بیشتر باعث شهرت و محبوبیت و احترام می گردد. آن نوع عدالت مولی كه قاتلش شناخته شد، در حقیقت فلسفه ی اجتماعی او و نوع تفكر مخصوصی بود كه در عدالت اجتماعی اسلامی داشت و خودش شدیداً اصرار می ورزید كه عدالت اجتماعی اسلام و فلسفه ی اجتماعی اسلام صرفاً همین را اقتضا می كند. او تنها عادل نبود، عدالتخواه بود. فرق است بین عادل و عدالتخواه، همان طوری كه فرق است بین آزاد و آزادیخواه؛ یكی آزاد است یعنی خودش شخصاً مرد آزادی است و یكی آزادیخواه است یعنی طرفدار آزادی اجتماع است و آزادی هدف و ایده ی اجتماعی اوست. علم هم همین طور است: یكی شخصاً عالم است، یكی علاوه بر این طرفدار عمومیت علم و سواد و تعلیم عمومی است. همین طور است عدالت: یكی شخصاً آدم عادلی است و یكی عدالتخواه است، عدالت فكر اجتماعی اوست. باز مثل اینكه یكی صالح است و دیگری اصلاح طلب. در آیه ی كریمه ی قرآن می فرماید: كونوا قَوّامینَ بِالْقِسْطِ [1]. قیام به قسط یعنی اقامه و بپاداشتن عدل، و این غیر از عادل بودن از جنبه ی شخصی است.

---