ابزار منافق چیست؟ نمی شود منافق را در دنیا از میان برد؛ هست، بشر است منافق می شود. بشر وقتی در جامعه ای قرار گرفت كه دید اگر بخواهد برخلاف اصولی كه مردم آن جامعه به آن اعتقاد دارند تظاهر كند جامعه او را درهم می كوبد، فوراً تظاهر می كند، به همان لباس در می آید ولی جامعه خودش باید آگاه باشد و گول تظاهر و فریب را نخورد. باز اینجاست كه ما می بینیم پیغمبر اكرم از آن طرف راجع به خطر نفاق شدیداً اظهار نگرانی می كند، از طرف دیگر راجع به اینكه امتش جاهل باشند و تجزیه و تحلیل نداشته باشند و در مسائل غور نكنند اظهار نگرانی می كند. خیلی عجیب است! پیغمبر از دو چیز اظهار نگرانی كرده است: از نفاق و منافق، و دیگر از اینكه توده ی امت جاهل و نادان باشند. در آنجا فرمود: اِنّی لا اَخافُ عَلی اُمَّتی مُؤْمِناً وَ لا مُشْرِكاً تا آنجا كه فرمود: وَ لكِنّی اَخافُ عَلَیْكُمْ كُلَّ مُنافِقِ الْجَنانِ عالِمِ اللِّسانِ، در اینجا می فرماید: اِنّی لا اَخافُ عَلی اُمَّتِیَ الْفَقْرَ وَلكِنْ اَخافُ عَلَیْهِمْ سوءَ التَّدْبیرِ من از فقر و نداشتن ثروت بر امتم نگران نیستم یعنی كمیِ ثروت، امت من را از پا در نمی آورد، آن چیزی كه من از آن نگران هستم فقر معنوی و فكری و فقر اندیشه است. اگر غنای اندیشه باشد ثروت می آید اما ولو ثروتشان از دنیا بگذرد- مثل ثروت امروز كشورهای اسلامی كه همین نفت بزرگترین منبع ثروت دنیاست و بیشترش در كشورهای اسلامی است- ولی فقر اندیشه داشته باشند فایده ای به حالشان ندارد.

حالا اگر دو خطر با هم پیدا بشود یعنی از یك طرف منافقها، بی دینهای متظاهر زیرك، متظاهرها و ریاكارها و مدلّسها پیدا بشوند و از طرف دیگر مردم، جاهل و نادان باشند، آنها اینها را ابزار خودشان قرار می دهند.