قرآن منافقین را- همان منافقینی كه در زمان خود رسول اكرم بودند- به صورت افرادی جدا از هم نمی بیند، به صورت یك دسته ی متشكل و همفكر كه میان آنها همبستگی وجود دارد می بیند. آیه ای كه در ابتدای سخنم عرض كردم همین مفهوم را می رساند؛ آیه ای است در سوره ی توبه. در چند آیه بعد از آن می فرماید: وَ الْمُؤْمِنونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ اَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرونَ بِالْمَعْروفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ [1] الی آخر. مردان مؤمن و زنان مؤمن حامیان یكدیگر هستند، وابسته و پیوندخورده ی به یكدیگر هستند، امر به معروف و نهی از منكر می كنند. در مقابل، كافران را ذكر نمی كند، منافقان را ذكر می كند. برای منافقان هم چنین همبستگی قائل است. گو اینكه كلمه ی «اولیاء» را به كار نمی برد ولی می فرماید: بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ بعضی شان از بعضی هستند، یعنی اینها از یكدیگر هستند. این تعبیر «همبستگی» از تعبیر «بَعْضُهُمْ اَوْلِیاءُ بَعْضٍ» اگر بیشتر نباشد كمتر نیست چون در برخی دیگر از آیات قرآن این تعبیر هست و مفسرین اینچنین می فهمند كه اینها آنچنان به یكدیگر وابسته و پیوسته هستند كه یكی هستند. مفهوم «بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ» اتحاد و یگانگی را می رساند كه بالاتر از مفهوم حامی بودن و ناصر بودن است. نقشه و عملشان درست ضد عمل مؤمنین است. اگر مؤمنین مردم را ترغیب می كنند به آنچه كه «معروف» نامیده می شود و كار خیر است و اگر از كارهای شر باز می دارند، اینها درست در جهت عكس 52فعالیت می كنند، نقش بازدارندگی دارند، كه در آیات دیگری از قرآن می توان استنباط و استفاده كرد. از جمله همین جا: «وَ یَقْبِضونَ اَیْدِیَهُمْ» و دست خودشان را قبض می كنند، بسط ید ندارند، موقع كار و عمل كه می شود عقب نشینی می كنند، از داخل به جامعه ی اسلامی صدمه و ضربه می زنند. به هر حال، آیاتی كه در قرآن راجع به منافقین است زیاد است. من نمی خواهم آیات را ذكر كنم چون آنقدر زیاد است كه اگر همان آیات را بخواهیم ترجمه و تفسیر مختصر هم بكنیم به این دو شب تمام نمی شود. اساساً ما یك سوره در قرآن داریم به نام سوره ی «منافقون» كه بعد از سوره ی جمعه است: اِذا جاءَكَ الْمُنافِقونَ قالوا نَشْهَدُ اِنَّكَ لَرَسولُ اللّهِ وَ اللّهُ یَعْلَمُ اِنَّكَ لَرَسولُهُ وَ اللّهُ یَشْهَدُ اِنَّ الْمُنافِقینَ لَكاذِبونَ [2]. (ضمناً این آیه تعریف می كند كه منافق چه كسانی هستند. ) یك عده مردم منافق و دو رو پیش تو می آیند، تظاهر به اسلام و ایمان می كنند، می گویند شهادت می دهیم كه تو پیغمبر خدا هستی. خدا می داند كه تو پیغمبری و خدا شهادت می دهد كه این منافقین اعتراف ندارند و دروغ می گویند. آیاتی كه كلمه ی منافق و منافقات در آن نیست و درباره ی منافقین است زیاد است و جالب این است كه همین طور كه در مؤمنین، قرآن هم مردها را ذكر می كند و هم زنان، مردان مؤمن و زنان مؤمنه، در منافقین هم زنان را نیز به حساب می آورد:

مردان منافق و زنان منافق.

---