تمام كسانی كه به بشریت به نحوی خدمت كرده اند، حقی به بشریت دارند، از هر راه:

از راه علم، از راه فلسفه و اندیشه، از راه صنعت، از راه اختراع و اكتشافات، از راه اخلاق و حكمت عملی، ولی هیچ كس حقی به اندازه ی حق شهدا بر بشریت ندارد و به همین جهت هم عكس العمل احساس آمیز انسانها و ابراز عواطف خالصانه ی آنها درباره ی شهدا بیش از سایر گروههاست. چرا و به چه دلیل حق شهدا از حق سایر خدمتگزاران بیشتر و عظیمتر است؟ البته دلیل دارد: همه ی گروههای خدمتگزار دیگر مدیون شهدا هستند، ولی شهدا مدیون آنها نیستند یا كمتر مدیون آنها هستند؛ عالِم در علم خود و فیلسوف در فلسفه ی خود و مخترع در اختراع خود و معلم اخلاق در تعلیمات اخلاقی خود نیازمند محیطی مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند ولی شهید آن كسی است كه با فداكاری و از خودگذشتگی خود و با سوختن و خاكستر شدن خود محیط را برای دیگران مساعد می كند. مثَل شهید مثَل شمع است كه خدمتش از نوع سوخته شدن و فانی شدن و پرتو افكندن است، تا دیگران در این پرتو كه به بهای نیستی او تمام شده بنشینند و آسایش بیابند و كار خویش را انجام دهند. آری، شهدا شمع محفل بشریت اند؛ سوختند و محفل بشریت را روشن كردند. اگر این محفل تاریك می ماند هیچ دستگاهی نمی توانست كار خود را آغاز كند یا ادامه بدهد. داستان شهید و غیر شهید داستان همان شمع و شاهد است كه پروین به نظم آورده است: انسان كه در روز در پرتو خورشید تلاش می كند و یا شب در پرتو چراغ یا شمع كاری انجام می دهد، به همه چیز توجه دارد جز به آنچه پرتوافشانی می كند كه اگر پرتوافشانی او نبود همه ی حركتها متوقف و همه ی جنب و جوش ها راكد می شد.

شهدا پرتوافشانان و شمعهای فروزنده ی اجتماع اند كه اگر پرتوافشانی آنها در ظلمات استبدادها و استعبادها نبود بشر ره به جایی نمی برد. قرآن كریم تعبیر لطیفی دارد درباره ی رسول اكرم كه او را «سراج منیر» (چراغ نورافشان) می خواند. در این تعبیر مفهوم ظلمت زدایی كه توأم با سوختن و روشن كردن است گنجانیده شده است. می فرماید: یا اَ یُّهَا النَّبِیُّ اِنّا اَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً. وَ داعِیاً اِلَی اللّهِ بِاِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنیراً [1]. ای پیامبر، تو را فرستادیم گواه و نویددهنده و بیم رساننده و دعوت كننده ی به حق با اذن حق و چراغی نورافشان. مولوی با اشاره به آیه ی كریمه ی «یا اَ یُّهَا الْمُزَّمِّلُ. قُمِ اللَّیْلَ اِلّا قَلیلاً» [2] می گوید: آری، كلمه ی شهید و مفهوم شهید در میان كلمات و مفاهیم اسلامی و در ذهن كسانی كه فرهنگشان فرهنگ اسلامی است كلمه ای و مفهومی نورانی و مقدس است، از كلمات و مفاهیم دیگر برتر.

---