[1] بسم اللّه الرحمن الرحیم

سؤال: آینده انقلاب اسلامی را چگونه می بینید؟ استاد: در مسائل اجتماعی برای آینده نمی توان به صورت قطعی پیش بینی كرد؛ یعنی مسائل اجتماعی پیچیده تر از آن است كه یك نفر آن طوری كه مثلا یك منجم و متخصص ستاره شناسی خسوف و كسوف را پیش بینی می كند، بتواند وضع جامعه را پیش بینی كند. البته یك مطلب دیگر هست كه درباره آن هم بدون تكیه بر یك نوع دید الهی یعنی جهان بینی الهی نمی شود نظر داد و آن این است كه آینده جامعه بشریت چه آینده ای است؟ ما معتقدیم كه حركت جامعه ها و حركت انسانها به سوی استقلالِ هر چه بیشتر فكری و آزادی بیشتر از جبر محیط طبیعی و محیط اجتماعی و وابستگی بیشتر به ایمان و ایدئولوژی است. و البته ما آینده را پیش بینی می كنیم كه آینده بشریت آینده جامعه توحیدی است؛ جامعه توحیدی، هم به مفهوم فكری و اعتقادی و هم به مفهوم اجتماعی. و اما آینده ی بالخصوص انقلاب اسلامی ایران؛ در این مورد نیز به اصطلاح معروف «تنبّؤ» یعنی پیامبری گری نمی شود كرد كه به طور جزم آینده ای را پیش بینی نمود. ولی به صورت امیدواری، برای ما وضع حاضر بسیار بسیار امیدوار كننده است كه انقلاب اسلامی در آن جهتِ خودش به آن ثمر اسلامی ای كه باید برسد، در آینده ان شاءاللّه خواهد رسید. - یعنی منظورتان این است كه انقلاب اسلامی ایران در آینده می تواند الگویی برای كشورهای دیگر باشد؟ استاد: ما اینچنین فكر می كنیم؛ فكر می كنیم كه می تواند الگویی باشد، البته بعد از آن كه وضع داخلی خودش را سامان بدهد و خود را از یك نوع نابسامانیها و برخی رگه های بیگانه ای كه در آن وجود دارد خالص كند. - استاد! به نظر شما چه شرایطی برای تداوم انقلاب لازم است؟ آیا همان طور كه در یك سری از سخنرانیهایتان فرمودید، عدالت و آزادی، معنویت و استقلال كافی به نظر می رسد؟ استاد: نه، همان طوری كه توجه كردید آنچه كه من در آن سخنرانیها گفته ام، به عنوان شرایط است. شرایط یعنی چیزهایی كه بدون آنها مشروط امكان پذیر نیست، اما معنی اش این نیست كه حتما وجود آنها كافی است و هیچ شرط دیگری در كار نیست. معمولا وقتی كه می گویند شرایط، به اصطلاح شرط لازم را بیان می كنند نه شرط كافی. آنچه كه من در آنجا گفتم یك سلسله از شرایط لازم بود. مقصود من این بود كه این انقلاب اسلامی اگر بخواهد سلب كننده آزادیها باشد، این یك آفتی است در آن، و اگر بخواهد نسبت به عدالت اجتماعی به معنی دقیق كلمه حساسیت كافی نداشته باشد به خطر خواهد افتاد. اگر تحت تأثیر مكتبهای ماتریالیستی معنویت را كوچك و ضعیف بشمارد و گرایش مادی زیاد پیدا كند، باز به خطر خواهد افتاد. اگر استقلال را، چه استقلال سیاسی، چه استقلال اقتصادی و چه استقلال مكتبی (یعنی این كه اسلام را به عنوان یك مكتب مستقل بشناسد و معرفی كند نه این كه از مكتبهای دیگر قسمتهایی را بگیرد و مخلوط كند) كوچك بشمارد، باز در خطر است. من در آن جزوه ای كه به نام نهضتهای اسلامی در صد ساله ی اخیر منتشر شد، بحثی كرده ام تحت عنوان «آفات نهضت» . در آنجا مسائلی را ذكر كرده ام غیر از شرایط مذكور، و هشدارهایی داده ام. از آن جمله است مسئله رخنه فرصت طلبان. همیشه یك نهضت بعد از آن كه پیروز شد و یا قبل از آن كه پیروز شود، در وقتی كه آثار و علائم پیروزی پیدا می شود و دوران سختیهای محض منقضی می گردد، فورا افراد فرصت طلب كه از هر فرصتی استفاده می كنند، خودشان را می اندازند در نهضت و آنچنان تندتر از دیگران شعار می دهند و داد و فریاد می كنند كه صدای انقلابیون اول را تقریبا تحت الشعاع قرار می دهند و اگر مراقبت نشود و جلو این فرصت طلب ها (اعم از افراد فرصت طلب یا گروههای فرصت طلب) گرفته نشود قهرا نهضت به خطر خواهد افتاد. همچنین در آنجا گفته ام كه یك نهضت خدایی یعنی یك نهضت مذهبی ضرورتا باید در آن خلوص حكمفرما باشد و اگر نوعی ناخالصی، هوا، هوس، طمع، بالخصوص در رهبران نفوذ پیدا كند، نهضت مذهبی زود از بین خواهد رفت؛ یعنی نهضتهای مذهبی بالخصوص- همه ی نهضتها اینچنین است ولی نهضتهای مذهبی بالخصوص- از نظر رخنه كردن هوا و هوس ها و مطامع، عجیب آسیب پذیر است. و در همان جزوه این آیه را ذكر كرده ام كه قرآن می گوید: اَلْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ كَفَروا مِنْ دینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ [2]. قرآن به گونه ای تهدید می كند كه بعد از این از من بترسید، یعنی از این كه كاری بكنید كه عقوبت الهی طبق سنت الهی شامل حال شما بشود و شما دیگر این لیاقت و استحقاق را از دست بدهید بترسید، كه آنوقت طبق سنت الهی كه اگر مردمی از نظر اخلاق و روحیه فاسد شدند خدای متعال هم وضع اجتماعی آنها را تغییر می دهد، خداوند وضع اجتماعی شما را تغییر خواهد داد.

همچنین عوامل دیگری در آنجا ذكر كرده ام از قبیل كوتاهی كردن در عرضه كردن ایدئولوژی اسلامی به طور كامل و جامع و كوتاهی كردن در پاسخگویی به معترضها و در مقابله كردن با ایدئولوژیها، كه زیاد باید جنبید و زیاد باید در این زمینه كار كرد والّا اگر در این جهت كوتاهی شود باز نهضت رخنه پیدا می كند. چیزهای دیگری هم گفته ام كه در آن كتاب هست. بنابراین آنچه كه من در آن سخنرانیها گفتم قسمتی از شرطهای لازم بوده نه همه شرطها. - استاد! در حال حاضر به نظر می رسد كه نسل جوان نیاز مبرمی به دانستن و فرا گرفتن اسلام دارد و استقبال بی نظیری هم می كند. آیا به نظر شما برای اقناع این نسل از نظر فلسفه احكام و دستورات اسلامی صرفا مجالس سخنرانی در محافل و مساجد كافی است و یا بایستی برای این كار مركزی به همین منظور تأسیس شود؟ استاد: ابدا سخنرانی و مقاله و امثال اینها كافی نیست، بلكه همین طور كه توجه دارید مراكزی برای این منظور لازم است. دانشكده ها و احیانا وجود یك دانشگاه كه در آن به سبك كلاسیك تدریس شود لازم است؛ دانشگاهی كه در آن علوم و معارف اسلامی تدریس شود و علوم دیگر هم تا آنجا كه مربوط به علوم و معارف اسلامی می شود مثل مسائل روان شناسی، جامعه شناسی، مكاتب فلسفی و بالخصوص فلسفه مادی در آن آخرین حد و آخرین نظریه اش تدریس شود و اسلام باید به صورت فنی و علمی و كلاسیك رسما تدریس شود والّا سخنرانی كه یك كار آزاد و متفرقه است هرگز كافی نخواهد بود. - وزارت امر به معروف و نهی از منكر كه امام هم راجع به آن اشاره ای فرمودند چه خواهد بود و یا چه باید باشد؟ آیا با این دانشگاههایی كه شما فرمودید ارتباطی می تواند داشته باشد؟ . استاد: آنچه ایشان فرمودند وزارت امر به معروف نیست (اگر اسمش را وزارت بخواهیم بگذاریم، معنایش این است كه دستگاهی وابسته به دولت باشد و از بودجه دولت استفاده كند و قهرا تحت مقررات و ضوابط دولتی باشد و زیر نظر نخست وزیر وقت و وزیری كه از ناحیه نخست وزیر تعیین می شود) ، بلكه مقصودشان یك مؤسسه مستقل و وابسته به روحانیت است و این نظریه بر اساس نظریه دیگری است كه ایشان درباره روحانیت دارند كه روحانیت باید مستقل بماند همچنان كه در گذشته مستقل بوده است، و نهضتهایی كه روحانیت كرده به دلیل مستقل بودنش بوده. این كه روحانیت شیعه توفیق پیدا كرده كه چندین نهضت و انقلاب را در صد ساله اخیر رهبری كند به دلیل استقلالش از دستگاههای حاكمه وقت بوده. حالا هم كه حكومت، حكومت اسلامی می شود، با این كه حكومت اسلامی است، ایشان معتقدند كه روحانیت باید مستقل و به صورت مردمی مانند همیشه باقی بماند و روحانیت آمیخته با دولت نشود. ایشان با این امر كه روحانیت به طور كلی وابسته به دولت شود- آنچنان كه روحانیت اهل تسنن هست- به شدت مخالفند ولو در دوره حكومت اسلامی، و نیز با این امر كه روحانیین بیایند جزء دولت شوند و پستهای دولتی را رسما اشغال كنند مخالفند. این كارهایی كه بالفعل كمیته ها [3] دارند كه در رأس كمیته ها غالبا روحانیین قرار گرفته اند، یك امر اضطراری و اجباری است؛ یعنی در شرایطی كه قوای انتظامی از هم پاشیده شد و تنها قوّه و قدرت ها در مساجد باقی ماند و افراد مسلمان سلاحها را در دست گرفتند، چون این افراد جز از روحانیین محل از كس دیگر معمولا اطاعت نمی كردند، خود به خود بدون این كه طرحی برایش ریخته شده باشد به جای مراكز انتظامی و كلانتریها و. . . كمیته ها به وجود آمد و از اول هم این مطلب عنوان شد و همیشه گفته شده، امروز هم گفته می شود كه وجود كمیته ها موقت است و باید هرچه زودتر و هرچه بهتر باز دستگاههای انتظامی دولتی بیایند مشغول كارشان بشوند و كمیته ها پستها را تحویل آنها بدهند. به هر حال روحانیت نه به طور مجموعه و دستگاه روحانیت باید وابسته به دولت شود و نه افرادی از روحانیین بیایند پستهای دولتی را به جای دیگران اشغال كنند، بلكه روحانیت باید همان پست خودش را كه ارشاد و هدایت و نظارت و مبارزه با انحرافات حكومتها و دولتهاست حفظ كند. در آینده هم همین پست را باید حفظ كند. البته این به معنی تحریم نیست، به معنی پیشنهاد است. ممكن است زمانی ضرورت ایجاب كند كه یك فرد روحانی معینی چون كس دیگری نیست، یك پست دولتی را اشغال كند، دیگر نمی گوییم چون بر روحانیین تحریم شده نباید چنین بشود. مثلا پست وزارت آموزش و پرورش را در نظر می گیریم. اگر در شرایطی قرار بگیریم كه اتفاقا یك فرد غیر روحانی صالحی برای تصدی این پست نباشد ولی افراد صالح روحانی كه ضمنا تجربه در كار آموزش و پرورش هم زیاد دارند و بهتر از دیگران می توانند انجام دهند وجود داشته باشند، دیگر نباید گفت كه اینها به دلیل این كه روحانی اند نباید متصدی این پست شوند، بر اینها تحریم شده، بلكه معنای مطلب این است كه در شرایطی كه روحانی و غیر روحانی هر دو وجود دارند و غیر روحانی در شرایطی مساوی با روحانی وجود دارد تا چه رسد كه در شرایط بهتر وجود داشته باشد، اولویت با غیر روحانی است. مؤسسه امر به معروف و نهی از منكر یعنی همان كاری كه روحانیین باید انجام دهند ولی با تشكیلات. تا حالا هم امر به معروف و نهی از منكر می كردند ولی به وسیله منابر و سخنرانیها و مقاله ها كه یك كار ناقصی بود. این كار می خواهد به صورت یك تشكیلات منظم در بیاید كه تمام مملكت را بپوشاند؛ اصلا امر به معروف كلاس داشته باشد، افرادی آموزش ببینند، هر كسی كه چهار تا منبر یاد گرفت به خودش حق ندهد كه برود امر به معروف و نهی از منكر كند. آن كسی كه می خواهد امر به معروف و نهی از منكر كند باید كلاس ببیند و یاد بگیرد و برای این كار مجاز باشد، و محدود باشد به طوری كه آن كسی كه در یك رشته می تواند امر به معروف و نهی از منكر كند و نه در رشته دیگری، از حد خودش تجاوز نكند. بعلاوه همه مراكز امر به معروف و نهی از منكر- كه باید تمام كشور را بپوشاند- با یكدیگر در ارتباط باشند و از یك مركز دستور بگیرند و یك نوع هماهنگی و در حقیقت یك نوع پرورش دینی و مذهبی هماهنگ وجود داشته باشد. - آیا قدرت اجرایی هم می توانند داشته باشند؟ استاد: البته خود امر به معروف و نهی از منكر به حسب اصل قانون می تواند قدرت اجرایی هم داشته باشد ولی فعلا جزء این طرح نیست، چون قرار است طرح دیگری - كه این را هم لابد شنیده اید- اجرا شود و آن این است كه یك ارتش ملی اسلامی به وجود بیاید- و هسته اش شكل گرفته- به نام پاسداران انقلاب كه آنها باید تربیت اسلامی و نظامی پیدا كنند و از نظر ایدئولوژیك تعلیمات ببینند. این در كنار امر به معروف و نهی از منكر خواهد بود. احیانا یك رابطه ای هم میان اینها عنداللزوم برقرار شود مانعی ندارد ولی فعلا جزء طرح نیست، یعنی فعلا آنهایی كه قدرت اجرایی دارند به صورت یك دستگاه مستقل- كه الان شروع به كار هم كرده اند- وجود دارند.

---