ولی ما خودمان این مطلب را می دانیم كه اسلام یك معنویت محض آن گونه كه غربیها درباره مذهب تصور دارند نیست. لزومی ندارد ما درباره انقلاب امروز ایران بحث كنیم، درباره خود انقلاب صدر اسلام چگونه بود؟ انقلاب صدر اسلام كه یك انقلاب اسلامی و مذهبی بود در همان حال كه انقلاب معنوی بود انقلاب سیاسی بود، در همان حال كه انقلاب معنوی و سیاسی بود انقلاب مادی و اقتصادی هم بود؛ یعنی حریت، آزادگی، عدالت، نبودن تبعیضهای اجتماعی و شكافهای طبقاتی در متن تعلیمات اسلامی است، یعنی آن دو بعد دیگر بیرون از اسلام نیست. راز موفقیت این نهضت این است كه آن دو بعد دیگر هم رنگ اسلامی به خود گرفت. در جامعه ما واقعا برای پركردن شكاف طبقاتی مبارزه می شد ولی در این حد مبارزه می شد كه یك رنگ معنوی هم گرفته بود كه اسلام می گوید نباید شكاف طبقاتی [در جامعه باشد، ] اسلام می گوید جامعه باید جامعه توحیدی باشد، اسلام طرفدار جامعه بی طبقه است. جنبه های آزادیخواهانه هم رنگ اسلامی به خود گرفته بود. در صدر اسلام هم همین طور بود. شما می بینید در صدر اسلام انسان به مظاهری یعنی تعبیرات و جمله هایی در موضوع حریت و آزادی برخورد می كند كه خیال می كند در قرن هجدهم و انقلاب فرانسه یا در قرن بیستم بوده. مثل داستان معروف خلیفه دوم كه جرج جرداق هم جمله او را با جمله امیرالمؤمنین مقایسه می كند.