معنی این جمله چیست؟ مفسرین این جمله را چنین معنی كرده اند: خطر، بعد از این شما را از درون خودتان تهدید می كند نه از بیرون؛ یعنی خطر از بیرون رفع شده ولی خطر از درون وجود دارد. می دانیم كه به طور مطلق، ذات خداوند یك موجود وحشتناك و ترسناك نیست آن طور كه انسان مثلا از یك درنده یا گزنده می ترسد.

خدا بی جهت كسی را چه در دنیا چه در آخرت معذب نمی كند. از خدا ترسیدن یعنی از قانون خدا ترسیدن، از عدل خدا ترسیدن، از سنت خدا ترسیدن. در دعاها می خوانیم: یا مَنْ لا یُخافُ اِلّا عَدْلُهُ ای كسی كه ترس از او به معنی ترس از عدالت اوست. در یك نظام اجتماعی عادلانه هم كه واقعا هیچ ظلم و اجحافی نباشد انسان اگر بترسد از چه می ترسد؟ از عدلِ قانون می ترسد. عدالت هم كه یك موجود وحشتناك و ترسناك نیست. پس، از عدالت ترسیدن یعنی چه؟ یعنی انسان از خودش باید بترسد، تخلف و گناه نكند. این است كه می گویند ترس از خدا در نهایت امر به ترس از خود یعنی به ترس از تخلفات و جرائم خود برمی گردد. اینجا كه آیه می گوید ای مردم در آستانه پیروزی از دشمن برون نترسید از دشمن درون بترسید، در یك معنا رابطه پیدا می كند با آن حدیث معروفی كه پیغمبر اكرم به جنگاوران مسلمان كه از یك غزوه برمی گشتند فرمود كه از جهاد كوچكتر برگشتید، جهاد بزرگتر باقی مانده، و مولوی با تعبیر برون و درون تفسیر كرده: پس در آستانه پیروزی، چون دشمنْ شكست خورده، مضمحل و نابود شده، تمام نیروهای آن متلاشی و تمام سنگرهای آن تسخیر شده، از این دشمن نترسید، از من بترسید. «از من بترسید» [مضمون ] آن آیه است: إنَّ اللّهَ لایُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأنْفُسِهِمْ [1] خدای متعال وضع مردمی را عوض نمی كند مگر این كه آنها وضع خودشان را از درون عوض كنند. تا عوض نشوند خدا سرنوشتشان را عوض نمی كند.

---