یكی از علل عمده ی عدم موفقیت ما مردم به اصلاح جامعه ی خود همین است كه هر فردی آنگاه كه به خودش نگاه می كند و به اعمال خودش نظر می افكند عینك خوشبینی به چشم می زند و آنگاه كه به دیگران و اعمال دیگران نظر می كند عینك بدبینی و بدگمانی، و نتیجه این است كه هیچ كس شخص خود را تقصیركار نمی داند و چنین می پندارد كه تقصیر متعلق به دیگران است؛ همه چشم به عدالت اجتماع دارند و هیچ كس فكر نمی كند كه عدالت اجتماع وقتی حاصل می شود كه افراد، عادل باشند.

یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا كُونُوا قَوّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلّهِ وَ لَوْ عَلی أَنْفُسِكُمْ أَوِ اَلْوالِدَیْنِ وَ اَلْأَقْرَبِینَ إِنْ یَكُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقِیراً فَاللّهُ أَوْلی بِهِما فَلا تَتَّبِعُوا اَلْهَوی أَنْ تَعْدِلُوا [1]. ای مردم در كار بپاداشتن عدالتْ زیاد بكوشید، گواهی را فقط به خاطر خدا بدهید هرچند علیه خود شما یا پدر و مادر یا نزدیكان شما باشد، غصه ی اینكه فلان خویشاوند غنی یا فقیر است نخورید، خداوند كه خالق آنهاست از شما كه فقط رابطه ی خویشاوندی دارید اولی است به اینكه حال آنها را رعایت كند، مبادا به پیروی از هوای نفس از حق انحراف پیدا كنید.

یكی از فواید اینكه تربیت مردم تربیت دینی باشد همین است كه مردم را در باطن روح و ضمیرشان عادل و منصف می كند. البته فرق است بین كسی كه از ایمان بهره ای داشته باشد و خدا را ناظر و شاهد اعمال و نیات خود بداند و آن كس كه محض مصلحت اجتماع كاری را بكند.

یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اِهْتَدَیْتُمْ [2]. ای كسانی كه ایمان آورده اید، بر شما باد مراقبت نفسهای خودتان. فرضاً دیگران گمراه باشند گمراهی آنها به شما صدمه ای وارد نمی آورد اگر شما خودتان راه را یافته باشید و در راه باشید.

می دانیم كه در اسلام از طرفی نظارت بر اعمال دیگران جزء واجبات است (پیغمبر فرمود: كُلُّكُمْ راعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْؤلٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ [3]) ولی از طرف دیگر این فكر شیطانی را هركس باید از سر خود بیرون كند كه جامعه فاسد است و دیگران خرابند. خراب بودن و گمراه بودن دیگران عذری برای اعمال بد ما پیش خدا نمی شود. یكی از تسویلات نفس انسانی همین است كه گناه خود را به گردن دیگران می اندازد.

---