در جلسه ی پیش گفتم اسلام اگر تنها جنبه ی اخلاقی می داشت مانند یك مكتب اخلاقی كه كارش فقط پیشنهادهای اخلاقی و پند و نصیحت است، فقط به مواعظ و نصایح می پرداخت و كاری به تركیب و سازمان اجتماعی نمی داشت، ممكن نبود كه بتواند جامعه ای نو بسازد، جامعه ای متحد و همفكر و همدل كه جریان تاریخ را عوض كند.

شك ندارد آن چیزی كه دلها را به هم پیوند می دهد، عقیده و ایمان است. رسول خدا بزرگترین عامل وحدت را كه وحدت در عقیده بود ایجاد كرد، مردم را در زیر پرچم لا اله الا الله آورد. اما تنها به ایمان و عقیده اكتفا نكرد، به موانع و اضداد وحدت هم توجه كرد، آن موانع و مشكلات را از میان برداشت، موجبات دوری دلها و موجبات كینه ها و حسدها و انتقامجویی ها یعنی تبعیضات حقوقی را از بین برد.

البته وقتی كه مقتضی موجود شد و موانع مفقود، وقتی كه ایمان و عقیده بود و تبعیضات نبود، معلول كه وحدت و الفت و هماهنگی است خود به خود پیدا می شود، برخلاف آنكه مقتضی موجود باشد مانع هم موجود باشد یا اینكه اگر مانع مفقود است مقتضی هم مفقود باشد.

پس نباید این طور فكر كرد كه اسلام فقط به موجب اینكه عقیده ی واحدی ایجاد كرد، مردم را متحد كرد؛ نه، علاوه بر این، موانع و تبعیضات و شكافها و تفاوتها را هم از بین برد؛ اگر گفت: تَعالَوْا إِلی كَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَكُمْ أَلاّ نَعْبُدَ إِلاَّ اَللّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَیْئاً بیایید به سوی یك عقیده و ایمان كه برای همه به یك نسبت خوب است، برای همه حقیقت است، برای همه خیر است، اگر این را گفت و توحید را پیشنهاد كرد، پشت سرش هم گفت: وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اَللّهِ [1]، مساوات و برابری را هم پیشنهاد كرد.

پیغمبر اكرم در حجة الوداع فرمود: .

اَیُّهَا النّاسُ اِنَّ رَبَّكُمْ واحِدٌ وَ اِنَّ اَباكُمْ واحِدٌ، كُلُّكُمْ مِنْ آدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرابٍ، لا فَضْلَ لِعَرَبِّیٍ عَلی عَجَمِیٍّ اِلاّ بِالتَّقْوی . .

ایها الناس! خدای همه یكی، پدر همه یكی است، همه فرزند آدم هستیم، آدم هم از خاك به وجود آمده، پس همه از خاك به وجود آمده ایم، ملاك شرافت جز تقوا چیزی نیست، عربها خیال نكنند كه نژاد عرب بر عجم برتری دارد، هیچ نژادی بر هیچ نژادی فضیلت ندارد، برتری فقط و فقط به تقوا و درستی است. بعد فرمود: اَلا هَلْ بَلَّغْتُ؟ آیا تبلیغ كردم؟ قالوا نَعَمْ همه گفتند: بله یا رسول اللّه. بعد فرمود: فَلْیُبَلِّغِ الشّاهِدُ الْغائِبَ [2]پس حاضرین به غایبین برسانند، نسل حاضر به نسلهای آینده و هر نسلی به نسل بعد برساند.

---